Serán posibles as publicacións sobre o Carballiño dos anos 60, porque Santiago Cacho Rodríguez accede a darnos o consentimento para utilizar o seu blog:
O CARBALLIÑO, CALLEJERO AÑOS 60 (asruasdocarballino.blogspot.com)
Con este blog, Cacho tratou de lembrar e homenaxear aos comerciantes e profesionais que, coas súas respectivas actividades, contribuíron a manter viva a vila, na época da existencia da última rondalla da vila carballiñesa, e do grupo de música pop – rock “Los Poker”
Al publicar en el correspondiente BLOG[i] las andanzas del grupo de jóvenes que componían el conjunto de música de “Los Poker” y su rondalla, la última de O Carballiño, surgió la “necesidad” de completar esa crónica rememorando tambíen la exitencia de los contemporáneos de aquellos muchachos, que contribuyeron con sus respectivas actividades a mantener vivo el pueblo en los años sesenta.[ii]

En tal menester, suele ocurrir que la memoria falla o tergiversa. Para corregir sus desaciertos y colmar sus lagunas, hubo que recabar ayuda.
Recurrimos a toda aquella documentación que podía subsanar las deficiencias y confirmar lo que se deseaba aseverar.
Resultaron de especial interés y provecho los documentos del archivo municipal, las actas de los Plenos municipales, de la Comisión permanente…
De ayuda apreciable fueron las publicaciones locales. Además de los programas de fiestas, del Boletín de Información publicado por Fariña Jamardo
Cabe citar, en particular, la revista Ambiente, que contaba, entre otros colaboradores a Felipe López López (dibujante) y recogía escritos diversos y conocidas plumas, eventuales algunas, como la de Chamoso Lamas, Don Evaristo Vahamonde o Román Rodríguez Godás, y otras habituales como José Fariña Jamardo, José Luis García Valcárcel (notario), Camilo de Novoa (abogado), Nogueiras Rumbao (abogado), Manuel Ramos (maestro), José Mª Calviño (cartero y corresponsal de La Región), J. Perea (abogado), Antonio Pedrouzo (procurador), Manuel Ledo (industrial), Luis Padrón (periodista), …
Contribuyeron a aclarar nuestras dudas los artículos de prensa de los periódicos gallegos.
Correo Gallgeo y La Región ya habían enviado sus fondos a la Biblioteca de Galicia, en Santiago de Compostela. Pero como dichos fondos no estaban digitalizados, la búsqueda resultó laboriosa, a pesar de los desvelos del personal del Centro, que agradecemos desde estas páginas.
Resultó más sencilla nuestra labor en la sede de Faro de Vigo.en Redondela. Los fondos del periódico estaban digitalizados y la amabilidad de los encargados del archivo hizo que solo fuera preciso desplazarse a Redondela un par de días.
En la época que nos interesa, La Voz de Galicia no dedicaba demasiado espacio en sus páginas a las noticias de las otras provincias gallegas y, además de los nacionales, publicaba, sobre todo, eventos “caseros”.
Sirva como ejemplo el caso de la elección de Miss Galicia en 1963, celebrada en la entonces famosa sala de Fiesta Auria de Ourense.
Atendiendo nuestra solicitud, la Voz de Galicia nos hizo llegar el siguiente comunicado:
«Atendemos su solicitud de información del grupo de música pop-rock, Los Poker de Carballiño, entre los años 1962 y 1963 y su actuación en la elección de Miss Galicia en la sala de fiestas Auria. Lamentablemente tengo que confirmarle que no ha aparecido nada en la búsqueda realizada con dichos parámetros. “Carballiño”, “Miss Galicia”, “Los Poker” y “Sala Auria”.» (La Voz de Galicia, Ana Casal, enero 2017)
Sí se hizo eco del evento Faro de Vigo, de fecha 5 de mayo de 1963.

Y, por descontado, La Región, en su número del domingo 5 de mayo, dedicó un amplio reportaje al respecto.


Cierto es que, con el tiempo, La Voz de Galicia cambia de estrategia y amplia información sobre toda Galicia, con corresponsales en las distintas zonas. Eso explica que, en noviembre de 1993, aparezca en dicho diario un artículo de su corresponsal en Carballiño, Xosé Prada, dedicado al asunto al que nos venimos refiriendo.

Pero la ayuda que más apreciamos, sin duda, nos la proporcionaron los protagonistas supervivientes de aquella década. Sus vivenvias y las peripecias de sus vidas, su quehacer y participación activa en diferentes sectores las recogimos en unas charlas informales que con ellos tuvimos.
HABLAN LOS “PULPEIROS”
La época dorada de estos “currantes” se inicia muy tímidamente con la celebración en septiembre de 1964 de la primera Fiesta del Pulpo, cuyos promotores fueron los componentes de la pandilla conocida como “A Pena Nove”.

Milucho, Benigno, Juan Víctor, Gonzalo Bravo González, Pepe Terceiro, José Ignacio, Ledo. (Faro de Vigo, 1963)
Los carteles de este festejo, durante muchos años consecutivos, corrieron a cargo del querido profesor de dibujo Felipe Luis López, labor continuada, entre otros, por su hijo Felipe Senén.

Exposición de carteles de la Festa do Pulpo en la Plaza Mayor. Fotos de Miguel Anxo Fernández
Pero el éxito completo de estos profesionales requirió tiempo para afianzarse. Una buena parte de la sociedad seguía considenando el pulpo como un alimento vulgar, al mismo nivel que el chicharro o el verdel. No es de extrañar que el sentir de ese sector de la población llegase a debate en los plenos municipales, exigiendo erradicar los días de feria los puestos de los pulperos de las calles céntricas de la Villa: véase el acta de abril de 1963.

Iniciamos esta publicación con una charla en el domicilio de mis vecinos y amigos de siempre, el entrañable Paco Valeiras y la recordada Susa Baranda, recientemente fallecida.
Veamos lo que nos contaron.
Charla con Paco Valeiras e Susa Baranda

«Andar agora co pulpo e un luxo, afirma Susa. Antes, aquilo era un purgatorio. Pois iso. Mazar no pulpo, lavalo, carretar auga e leña, prender o lume, cocelo pulpo e gobernalo. E así eran as cousas.»
«Chegábanos o pulpo fresco do Grove, de Cangas ou de Bueu en sacos ou en caixas de trinta quilos. Traíao o Auto Industrial e tamén O Capiro. Ao Auto Industrial había que ir buscalo cunha carretilla. O Capiro traíao a casa.»
«O saco de trinta quilos de pulpo había que vendelo en dous días. Cando non se vendía era una vida perdida. Non había cámaras, non había neveira. De iso é mellor non falar.»
«Pero logo, había que lavalo e mallar nel. Con dezaseis anos, A miña nai espertábame cedo. Máis dunha vez ouvín dar as catro da madrugada do reloxo indo ao Carrás, onde eu ía lavar o pulpo. Eu tiña moito medo, porque inda non había a gasolineira nin o edificio do Ran. O único que había era o do Fraguas.»

«Ademais, non parabamos. Botabamos días por aí adiante sen descanso. O catro iamos a Taboada, o cinco a Chantada, o seis, xa non sei onde iamos.»

Programa de fiestas de Septiembre de 1964
«Normalmente, a miña familia viaxaba sempre co Rivera.

Pero cando iamos de cara a Lugo, deixabamos o Rivera e iamos co Farruquiño. E despois nós tíñamos uns tíos, os de O Noso, co que iamos a Santiago.»
«No coche da feira levabamos todo: o pulpo lavado, a caldeira, os pratos e a leña.»
«Mais para alá de Ourense, nós faciamos Xinzo, Maceda. Iamos no Rivera nós, que éramos moitos.
Ían tamén a miña tía a do Noso e o Secundino.

Tamén ían os da tía Crega, que tamén eran moitos, e “O Costilleta”.

José Corral “O Costilleta”. Carmen Braco “A Crega”.
Ía unha que nós chamabamos a Landeira. Ía o Campos. Case todos volviamos a casa. Pero os de Lucía Landeira non viñan a casa. Durmían en Ourense, na Ponte, e facían A Merca, Alariz, e as festas que houbera por aí e chegaban hasta Verín.»
«Nós facíamos a de Ribadavia. Tamén ían as miñas tías Barandas. Alí ía tamén o señor Laureano e a Esperanza. E o señor Sindo Rivera. O señor Sindo era o capitán dos pulpeiros.»

Señor Sindo Rivera
«De cara a Lugo, deixabamos o Rivera e iamos co Farruquiño. Iamos a Taboada, a Chantada, a Monterroso e algunhas veces A Golada. Eu era nova pero teño ido a Melide, e tamén a Lugo. Nós andabamos en tódolos sitios.»
«Cando eramos mozas, tamén fomos á Feira do Campo a Madrid, a primeira vez eu tiña dezaoito anos. A min Madrid matábame. Eu cheguei alí con cincuenta quilos e volvín con corenta e tres. Eu a carne non a podía tragar. Algunha vez fomos a Barcelona.»
«Daquela, miña irmá e eu ganabamos ao día 60 pesetas, trinta para cada unha. Era un sueldo que non o tiña todo o mundo.»
«A miña irmá Pepita era unha bandoleira. Gustáballe moito poñer as caldeiras de punta a punta. Si había trinta caldeiras, unha púñase ao principio e a outra púñase no fondo. Ti podes crer que eu gastara nun día unhas zapatillas novas. Fomos todos co pulpo a Santiago, ao Apóstolo. Eu ía carretar auga á Alameda ou onde a houbera e levaba todo o que había que levar. E despois, de tanto carretar para alá e para acá, pola noite, as zapatillas estaban para tirar con elas.»
«Cando meus pais ordenaron facer a casa por aquí en Rapariz, o primeiro que fixeron foi o pozo e o tanque. Xa non tiña que ir lavar e mazar o pulpo ao río. Tiña entón dezasete anos. Agora, dicía eu, que chova ou que non chova, eme igual.»

Rapariz, años sesenta. (Miguel Anxo, 1992, p. 57)
«Aí polos anos sesenta, cando eu tiña uns vinte anos, meu pai acordou de comprar un coche. Ao ir no coche da feira con todos os pulpeiros, andabamos todos ao par. Nin nós tíñamos o pulpo cocido antes que os outros, nin ao revés. Entón meu pai pensou que si aparecera un cochiño por aí iso arranxábase. E apareceu a ocasión dun coche de punto que vendía un xenro dos Caxoto. Meu pai apalabrouno, pero non o comprou porque miña nai e miña irmá puxéronse como dúas lobas.»
«Miña nai enfadouse, porque resulta que acababamos de facer a casa e o coche era de gasóleo e custaba sesenta mil pesetas. Miña nai en vez de ir a feira con meu pai íase con miña irmá Pepita. Estiveron tranquilamente uns tres meses traballando separados.»
«Eu defendía ao meu pai e animábao a que o comprase. Finalmente a miña nai cedeu e gustoulle o coche, porque era bonito, para de aquela. E mais, durouche ben.»
«Meu pai era moi mañoso e preparouno. Abriu unha porta por detrás para levar todo. E alí ían miña nai, meu pai, a Pepita, eu e as cousas todas que había que levar. Daquela Aurora era pequena.»
«Tendo o coche, cando os outros pulpeiros chegaban no coche da feira, xa nós botabamos o pulpo. Cando eles gobernaban para botar o pulpo, nós xa o vendiamos. Tamén, as veces, cando os que mandaban o pulpo enganábanse, chamaban a casa para avisarnos, porque puxemos o teléfono cando fomos vivir na casa nova. Co coche iamos buscar o pulpo onde fora.»
«Miña irmá Pepita e mais eu, casámonos o mesmo día. E seguimos traballando no pulpo.

Mercedes (Lugo) y las Barandas: Aurora, Luisa y Susa.
Pero chegou un día en que eu xa non quería que o meu marido andara co camión. El non quería que eu andara nas feiras. Tiñamos un neno de dous anos e non o queriamos deixar abandonado.»

Paco Valeiras en el interior de su bar con su hijo Paco. (Potiños, 2019)
«Aconteceu que se traspasaba unha froitería, no sitio onde vivía a Filomena, na súa bufarda, no número 19 de Curros Enríquez (daquela era General Mola). Paco pensou en poñer o que non había no Carballiño: abrir un bar do pulpo.»
«O bar do Pulpo abrímolo en 1966. Alí estiven traballando trinta anos. E criando a os fillos. Era un bar decente. Non había unha persoa que che faltara ó respecto. E si che faltaba, xa se encargaban os clientes de botalo fóra.»

Día de feria. Aurora Baranda vendiendo pulpo en una puerta del Bar del Pulpo.
«E ademais como tiñamos coche saíamos ás festas cando pechabamos. Marchabamos a iso das catro da tarde e quedabamos alí ata a noite. Faciamos as festa de Arnoia. A festa da anguía en Castrelo do Miño. Iamos ás de Vigo, a A Garda, a Pontevedra, á festa de Ponte Arnelas en Vilanova de Arousa, á do viño de Barrantes. Alí botabamos tres ou catro días, como cando iamos ás de san Froilán en Lugo.»

Susa Baranda en Lugo.
«Tamén faciamos as festas da contorna, había algunhas que nolas daban a nós, como o San Benito de Cuñas, cerca de Leiro. A outras iamos dos ou tres pulpeiros e había que compartir. Ao día seguinte abriamolo bar e ninguén se decataba si andaramos en festas. Así foi. Traballando toda a vida.»
Su esposo, PACO VALEIRAS, el sempiterno “deportivista” de todo corazón, nos precisa:

En el estadio Riazor, recibiendo el distintivo de honor de manos de Francisco Vázquez, alcalde de A Coruña y presidente del Club Deportivo. (Cedida por Paco)
«A miña familia é os Valeiras.»

«Cada familia tiña a súa ruta. Nós iamos co Torres a O Tellado, a Soutelo …, onde cadrara. »
Outro tanto facían os Quinteiro, A Fuchela …»


A Fuchela (restaurante Fuchela, O Carballiño).
«Pero á parte das feiras, no verán, preparabamos o pulpo para a campaña do Nadal. A veces, viña xa seco. Senón, tal como viña do mar, había que colgalo de cordas para que escorrera. Colgábase sen lavalo, porque non lle viña ben lavalo con auga doce. Dábaselle a volta para lle dera ben o sol.»

«E despois, cando estaba seco, mazábalo cunha táboa que se facía cun casqueiro. Tiña que ser ancha e que non tivera arestas para non cortar os rabos ao mallar nel.»

De rodillas: María Justo, Aurora Justo y Sira Mosquera. De pie: Sira Valeiras.
«Unha vez seco e mazado, empaquetábase enlazando un pulpo con outro hasta facer un paquete dunha arroba, mais ou menos, e logo atábase con cordas. Para preparalo, había que votalo a remollo como o bacallau, un día ou así, lavalo e logo cocelo. Era o mellor pulpo que había.»
[i] https://pulpopokers.blogspot.com/2019/08/lospoker.html
[ii] https://asruasdocarballino.blogspot.com/2020/10/callejero-comercial-y-profesional-anos.html