O pasado 29 de marzo, o cemiterio de Señorín no Carballiño converteuse en escenario dun encontro entre literatura e historia. Tras a presentación do libro “As horas mortas” da escritora Emma Pedreira, os historiadores Paco Fumega e Jose Luis Sobrado ofreceron unha maxistral lección de historia local. Cun grupo de asistentes, percorreron a parte antiga do camposanto, desentrañando as vidas de personaxes clave do Carballiño dos séculos XVIII, XIX e principios do XX
Da presentación literaria á clase de historia.
O acto comezou coa presentación de “As horas mortas”, unha obra que, segundo Pedreira, explora “a memoria silenciada dos espazos e os seus habitantes”. Con todo, o momento máis revelador chegou despois, cando Fumega e Sobrado —expertos en historia galega e coautores de estudos como “O proceso de electrificación do noroeste ourensán: un modelo paradigmático en Galicia” (2014) transformaron as lápidas en páxinas dun libro aberto.
Figuras rescatadas do esquecemento
Durante o percorrido, os historiadores destacaron a varios personaxes enterrados en Señorin:
Emigrantes retornados de Cuba: Homes e mulleres que, como os “galegos de Feijóo” do século XIX, partiron cara a América en busca de oportunidades, pero cuxas historias reflicten o drama da emigración galega. Algúns, segundo Fumega, viviron experiencias próximas á escravitude, similar aos contratos incumpridos da Compañía Patriótico Mercantil de Urbano Feijóo en 1853.
Industriais e benefactores locais: Donos de fábricas de cerámica e téxtiles que impulsaron a economía do Carballiño a principios do século XX, vinculados a proxectos como os descritos en “Galicia: Xeografía” (1996), obra na que Fumega participou.
Contexto histórico e conexións globais
Sobrado, especialista en procesos migratorios comarcais, salientou como O Carballiño non era unha illa: os emigrados e as súas historias entrelazábanse con fenómenos como a abolición da escravitude en Cuba (1886) promovida por Tomás María Mosquera ou co proceso da electrificación rural galega. Ambos os historiadores vincularon as tumbas con documentos da súa autoría, como “O Miño central ourensán: xeografía humana e económica” (1996), onde analizan a transformación socioeconómica da rexión.
Este encontro non só rescatou memorias esquecidas, senón que demostrou como o diálogo entre literatura e historia pode revitalizar o patrimonio dun pobo. Como ben sinalou Sobrado: “Os cemiterios son arquivos de pedra; só falta quen saiba lelos”.
A MASTER CLASS:
1ª Parte :
Sobre 1800. Panteón de Urbina Alvarez y Toubes do pazo de Toubes e a Reguenga. No século XIX entraron en decadencia
Valentín Fernández que foi alcalde do Carballiño e figura fundamental pra entender a actual vila. No 1780 empezan os líos entre Oseira e O Carballiño nos que el xoga un importante rol. Morreu con 51 anos. Faltáballe unha man que lle cortaran as partidas carlistas. Estivo preso no castelo de san Antón por apostar polo liberalismo. A primeira feira municipal de Galicia foi no Carballiño grazas a Valentín.
2ª Parte :
A familia Munín (do Pazo de Prado). Nobres, clero, fidalgos etc, ben posicionados social e economicamente. Un destes Munín era cuñado de Cachamuiña, persoeiro indiscutible na loita contra os franceses nesta zona e liberador de Vigo.
O Cemiterio é tamén un mundo de saber. Nun dos panteóns, atopamos a figura dun clérigo que é o Cura confesor da raíña Isabel II.
Seguindo o percorrido, atopamos o sepulcro de Alfonso Ugalde, importante político local e un dos primeiros banqueiros da zona do século XIX.
Logo veñen tres familias importantes: os Villanueva vinculadas ó mundo xurídico emparentados cos Domínguez que proveñen de Albarellos, produtores de viño e os Alfeirán familia que vén de Lugo pra establecerse en Castrelo e, logo, pasan a Gomariz e O Carballiño onde un deles casa en Astureses cunha importante familia fidalga: os Taboada. Emparentan, tamén, coa familia Muñiz -coñecidos como os “caldereiros”- de procedencia asturiana que viñeron a esta comarca pra montar as caldeiras necesarias pra as 4 fábricas de papel que daquela existen nesta zona, logo foron a América e resultaron ser uns indianos potentes establecidos en Cuba, viviron onde hoxe está o edificio do concello de Boborás e as fincas próximas que eran da súa propiedade.
A tumba pechada a perpetuidade de Cesareo Tizón médico que nace nun sitio pequeno como é A Lama (Xuvencos-Boborás) de onde era tamén Perfectino Vieitez. Milita en partidos progresistas. Ven para Carballiño como médico de pobres. Funda o 1º sindicato en Carballiño Impulsor do cemiterio civil que financia Perfectino Vieitez e crea o 1º colexio laico que curiosamente queda en mao dos maristas.
Familiar do que levou a luz para Ribadavia, Edelmiro Valdés montou a central na Veronza. Alcalde e moi implicado 1897. Apenas desfrutou da luz xa que morreu pouco despois
3ª Parte :
Marcelino Enriquez arquitecto e enxeñeiro que dirixiu as obras do ferrocarril e o 1º plan urbanístico (antes Felipe Gianzo 1845 da praza Catro Camiños na Coruña). Foi tamén banqueiro no Carballiño.
No primeiro ensanche do cemiterio, xusto na entrada, familia Pereira coa estrela de 6 puntas no seu panteón.
No panreón máis alto, Perfectino Vieitez Rodríguez, benefactor. Entre outras, pagou as obras do cemiterio civil (no 36 converteuse en cemiterio eclesiastico). Fixo unha fortuna moi importante como indiano, con grandes negocios en Madrid e Barcelona. Coa epidemia da gripe en 1918 posibilitou que xente se salvara suministrando medicación. Doou a campá Castora na Igrexa Vella, nome en recordo da súa irmá. O pai era ciruxán e foi médico dun barco. Perfectino foi tamén especialista en xoias.
No mesmo sepulcro, Aurelio Miras Azor abogado, profesor, escritor etc. A súa filla. Teresa Miras Portugal primeira muller presidenta da Academia de Farmacia e o seu marido Fernado Varela prestixioso catedrático de Matemáticas.
