Mariña Arbor Aldea
Universidade de Santiago de Compostela
Flores para don Abelardo
(Abelardo Santorum, 1921-1975)
Se lle preguntasen a Abelardo Santorum se lle gustaría que lle levasen flores ao lugar do seu último descanso, talvez dixese que non –non había o hábito daquela, nin había os cartos–, mais talvez dixese que si, porque el era así, «díscolo», «extravagante», «provocador», un home adiantado aos seus tempos. Esa imaxe é a que en min, despois de escoitar durante tantos anos falar «do Santorum» –no cara a cara sería don Abelardo, que para algo era cura, e os curas tratábanse de «don», por «tachables» ou «intachables» que fosen–, se formou del, a imaxe dun home que foi sacerdote ao seu pesar, a imaxe dun home intelixente –«unha eminencia, di mamá con profundo respecto»– que sufriu, que padeceu, que quizais nalgún momento perdeu o punto fulcral da súa vida e que morreu pobre, enfermo e só.
Cada vez que visito o cemiterio para deixar un pensamento e as flores que escollo para papá, para os avós tan queridos, ao volver os ollos, encontro, fronte a fronte, a fría lápida que recorda que alí xace don Abelardo. E demórome naquel retrato que mostra un home ben parecido, un home que escribiu, que foi poeta en galego cando ser poeta en galego era asunto maior, prohibido, un home que foi sacerdote e que amou e sufriu, porque, como din na aldea que o acolleu, don Abelardo non quería ser cura, quería ser casado, gustaba das mozas e, de tanto en tanto, debía provocar, entre aqueles tan seguidores do que se predicaba no púlpito como amantes secretos do que alí se prohibía, un tanto de «escándalo» ou, cando menos, de faladurías entre dentes e alá polo baixo.
Procurar a obra de Abelardo Santorum é procurar unha agulla nun palleiro: poemas soltos localízanse, se unha ten paciencia, en diversos xornais da época; algúns publicáronse en pequenos volumes que son unha alfaia hoxe de coleccionista, como o seu Remol do Estrelecer (Ourense, 1970), outros andan esparexidos en misceláneas que recollen os textos premiados nos xogos poéticos da época, doutros, simplemente, sabemos por referencias indirectas.
Nestas «Flores para don Abelardo» quero recordar o home e o escritor cun único poema, Lembranza dún paseo, tomado do seu Remol do Estrelecer, en que, baixo o subtítulo de Poemas o Nadal, e coa Natividade de Cristo como fondo, se evocan os amigos ou a memoria dos poetas que foron, e en que Abelardo Santorum se evoca a si mesmo, o home, o sacerdote, o poeta de «negra» existencia.
Lembranza dún paseo
Ensumínme na verba
daquil home de fogo.
Comél non vin dispóis,
nin ó verei tan logo.
As campás de Seixalvo
tantarulan a morto.
O poeta da vida
sintíu un desacougo.
Pra tapar as campás,
fala de Cristo nún balbordo.
Acena, seu aceno,
é mais verso que moitos.
Falara il sen palabras,
abondaran seus ollos.
Divagoú de primeira
cal desnortado pombo.
Despóis colleu camiño,
canle, Dixo: PIMPOLLO.
Poeta traspasado
de saber teolóxico.
Desde aquela non ouvín
falar senón de mortos…
Eu mesmo, ¿son poeta?
Non. Coalléi en choio.
Son a mazá xiada
máis dura que o rebolo.
Percuro ó madureiro
diste vello recordo.
Engurro a testa señardosa;
o sentemento adondo.
Abrocha en miña ermanza.
Cristo, baril Pimpollo.
Miro. Mira pra mín
demudado, Rey Soto.
A magnífica ilustración de Carlos Quesada que adorna a portada do pequeno volume recrea a imaxe dun cego barbado, tocado de sombreiro, con lentes escuras, bastón na man esquerda, alzada a dereita recordando a man que bendí, unha imaxe que ben podería ser a de don Abelardo xa cego, nos seus últimos anos, aínda que mamá non o lembra barbado, senón co rostro que mostra a fotografía que adorna a fría lápida do seu sepulcro, xa na súa «señardade temperá», antes de trasladarse a Ourense.
Sexan estas estas «Flores para don Abelardo» un recordo do home e do poeta, a miña homenaxe persoal ao escritor de que só moi tarde tiven noticia, mais tamén o inicio do renacemento da súa poesía, do seu coñecemento e recoñecemento. E sexan tamén un brinde á colaboración para recuperar o verbo saído da súa pluma, aquel que nunca debeu perderse entre as páxinas dun volume esquecido no estante dunha biblioteca calquera ou nas follas amarelas e efémeras dun vello xornal.
