Avelino Muleiro García :
-Licenciado en Filosofía pola Universidade de Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
Os mitos sempre foron estimados e mesmo valorados como fantasías estrañas e marabillosas porque representan o legado cautivador da intelixencia grega propio da idade infantil, simétricos no tempo ao papel que exerceu a Biblia en Israel. Gran parte da mitoloxía grega narra a historia política e relixiosa de diferentes etapas, e a pesar de que resulta difícil axustar os mitos a unha cronoloxía obxectiva, resultan prácticos porque describen e enfocan aspectos e situacións concretas da tradición.
Considérase normal na literatura mitolóxica a disparidade do relato e a pluralidade descritiva dun mesmo mito, ata o punto de que ás veces parecen lendas diferentes. A explicación de tal anomalía ten que recaer exclusivamente no debe do autor ou do mitógrafo que describe o mito.
A mitoloxía, igual que a ciencia e a filosofía, non deixa de ser un produto humano, pero a diferenza de tecerse cos fíos da razón como se manufacturan estas dúas, a mitoloxía gandúxase cos embastes da fantasía e da imaxinación. A primeira desas tres manufacturas humanas, por orde de aparición na historia, foi a mitoloxía, que non tardou en evolucionar e de maritar coa relixión. Logo naceu a filosofía que, centrándonos exclusivamente na occidental, apareceu en Grecia cara ao século VI a. C. A ciencia, tal como a concibimos na actualidade -a que utiliza estritamente o método cientifico- non xorde ata o século XIX. É indiscutible que ao longo do Renacemento houbo grandes achados na astronomía, na física e na medicina que preludiaron a chegada da ciencia e aportaron material extraordinario para confeccionar o seu acolchado berce. Tanto a filosofía como a ciencia seguen acudindo á mitoloxía para conectar o pensamento cos mitos, para casar a razón coa imaxinación e para buscar sempre similitudes e harmonía entre si.
A mitoloxía resulta ser, por ende, unha extraordinaria e marabillosa enciclopedia que vigoriza as raíces do noso pasado -antropolóxico, histórico e cultural-, que pervive no presente e que aflora constantemente nas nosas heteroxéneas e múltiples formas de vida. Esas historias fantásticas que nos legaron os gregos e que nos permiten coñecer mellor a natureza do ser humano e da cultura veñen ancapsuladas nos mitos. Mitos, con faciana de lenda, de conto ou de fábula, que levan mensaxes, frecuentemente encriptados, que debemos descifrar dentro do noso contexto cultural, adaptándoos a criterios hermenéuticos extraídos da contorna sociolóxica e histórica na que se descodifican.
O recurso á profecía
A historia da humanidade aporta nos seus memes grandes doses proféticas. A Biblia está ateigada de profecías -informacións previas do que vai acontecer- que Deus revela aos profetas: “Porque non fará nada Xehová, o Señor, sen que revele o seu segredo aos seus servos os profetas” (Amós 3:7). Pero, como no mito de Casandra, a xente desconfiaba moitas veces das profecías bíblicas; así, durante séculos, os profetas de Israel anunciaran a vinda dun Mesías. Os profetas falaron do día en que o Deus de Israel viría á terra, tomaría sobre si carne e tornaríase no seu Salvador e Redentor. Con todo, cando chegou o día, a maioría do pobo xudeu non soamente rexeitou ver que as profecías se tiñan cumprido, senón que rexeitou ao Mesías. Israel afundiuse nunha escuridade espiritual tan profunda que non podía percibir sequera que a Luz do Mundo estaba entre eles. Non esquezamos a coincidencia cronolóxica dos mitos gregos e do Antigo Testamento.
As profecías tamén lograron acaparar interese sociolóxico nas cuartetas de Michel de Nôtre-Dame (1503-1566) -máis coñecido por Nostradamus-, publicadas no seu libro As Profecías. Non obstante, o esoterismo e o escurantismo no que aparecen esas súas “supostas” profecías satúrano de incredulidade.
Profecías son os tres segredos de Fátima revelados polos tres cativos portugueses: Lucía, Xacinta e Francisco. O primeiro describía unha horrible visión do inferno, con almas ardendo e demos monstruosos. Pero os pequenos recibiron a promesa de que eles irían ao ceo. O segundo profetizaba o final da Primeira Guerra Mundial e o comezo da Segunda, coincidindo co papado de Pío XI. Só se Rusia se convertía quedaría cancelada a Segunda Guerra Mundial. E o terceiro segredo, revelado no ano 2000 por Xoán Pablo II, profetiza un declive da Igrexa a causa da perda de fe dos cristiáns, da apostasía dos clérigos… “Un anxo cunha espada de lume berra ao lado da Virxe: penitencia, penitencia”.
Francis Fukuyama profetizou no seu libro O fin da historia e o derradeiro home (1992) o fin das guerras e as revolucións sanguentas, xa que os homes satisfán as súas necesidades a través da actividade económica sen ter que arriscar as súas vidas nese tipo de batallas. Fukuyama cre que as ideoloxías xa non son necesarias -xorde así o pensamento único- e será a economía quen as substitúa. Acertará o politólogo estadounidense no seu prognóstico?
O mito de Casandra
Como en todo mito, o de Casandra soporta todas as variedades e descricións do relato. Unha desas versións (Hixinio: Fábula 93; Servizo sobre a Eneida de Virxilio ii.247) describe que “Casandra quedou durmida no templo de Delfos; e aparecéuselle Apolo prometéndolle ensinarlle a arte da profecía se accedía a ter sexo con el. Casandra aceptou a proposta do deus e, despois de recibir o don da profecía, arrepentiuse do contrato refrendado. Daquela, Apolo pregoulle que lle dese un bico; Casandra consentiu, e Apolo en lugar de bicala cuspiulle na boca, asegurándose con esa humillación que ninguén crería nunca no que Casandra profetizase”.
Noutra versión dise que Casandra, sacerdotisa de Apolo, era filla de Hécuba e Príamo, reis de Troia, que pactara o matrimonio con Apolo a cambio de recibir do deus o don da profecía. Non obstante, ao acceder aos arcanos da adiviñación, Casandra rexeitou o amor do deus; este, véndose traizoado, maldíxoa cuspíndolle na boca. Casandra seguiría tendo o seu don, pero ninguén crería xamais nos seus prognósticos.
Rematado o conflito de Troia, Casandra foi entregada como botín de guerra a Agamenón despois de ser aptada e violada por Áyax no templo de Atenea, a onde fuxira para protexerse dos aqueos unha vez finalizada a guerra. Áyax, despois de violala, levoulla a Agamenón, que a tomou como concubina e coa que tivo descendencia.
Así foi como se empezaron a cruzar a vida de Casandra e de Clitemnestra, esposa de Agamenón, dúas vidas que acabaron en traxedia e da que ambas foron simultaneamente vítimas e verdugas. Por tal razón, considero que a incorporación de Casandra ao mito de Clitemnestra obríganos a cambiar o peso da culpabilidade da que a mitoloxía responsabilizou historicamente a Clitemnestra, sobre todo na deriva psicolóxica do popularmente coñecido “complexo de Electra”. Carl Gustav Jung e a psicanálise condenaron a Clitemnestra a representar o papel da esposa perversa, pasando á historia da mitoloxía como a mariticida, a asasina do seu marido Agamenón.
Mitos entrecruzados
En cambio, se analizamos entrecruzados os dous mitos, o de Casandra e o de Clitemnestra, chegaremos a unha conclusión diferente. Examinemos de vagar e amodo a superposición de ambos mitos:
Homero cóntanos na Ilíada que Agamenón era fillo de Atreo e irmán de Menelao. Atreo tiña un irmán -Tiestes-, que tiña un fillo -Egisto-, que se criou na casa de seu tío Atreo ao lado dos seus curmáns Agamenón e Menelao. A figura de Egisto representa un importante rol no devir destes mitos.
Acadada a maioría de idade de Agamenón e Menelao, Atreo enviounos a buscar a Tiestes. Despois de localizalo en Delfos -onde estaba o famoso oráculo de Apolo-, levárono con eles ante seu pai quen, como agasallo de benvida, o pechou nunha mazmorra. De seguido, Atreo obrigou ao seu sobriño Egisto a matar a seu pai, acto ao que Egisto se negou. A réplica de Egisto, porén, foi matar a Atreo, seu tío. De inmediato, Egisto expulsou de Micenas aos seus curmáns Agamenón e Menelao, que fuxiron a Esparta, cidade onde coñeceron a Clitemnestra, filla de Tíndaro -rei de Esparta- e da súa esposa Leda. Clitemnestra tiña unha irmá, Helena, e uns irmáns xemelgos, Cástor e Pólux (os Dioscuros).
Unha vez que Clitemnestra conseguira a maioría de idade casou con Tándalo, co que tivo un fillo. Pero un bo día coñeceuna Agamenón, que se namorou dela con apaixonado arrebato; e Agamenón depois de asasinar a Tándalo e ao fillo de ambos, obrigouna a casar con el. Xa casados, tiveron tres fillas -Ifixenia, Crisótemis e Electra- e un fillo -Orestes. Helena, irmá de Clitemnestra, casara con Menelao, irmán de Agamenón, que foi raptada por Paris, fillo de Príamo -rei de Troia- e irmán de Casandra. Ese roubo foi o detonante da guerra de Troia.
Nun momento crucial do enfrontamento bélico entre gregos e troianos, a frota grega quedou ancorada na cidade portuaria de Aulide pola ira da deusa Artemisa, que detivo o vento en represalia contra Agamenón por cazar un dos seus cervos sacros. Agamenón suplicoulle á deusa que convocase ao vento para empuxar as naves e así puidesen chegar os seus soldados a Troia. Artemisa, a cambio, pediulle o sacrificio da súa filla Ifixenia, moza fermosísima, e que Agamenón autorizou inmolar. Como Ifixenia vivía en palacio coa súa nai, Agamenón reclamoulle a Clitemnestra que lla enviase desde Micenas, co falso pretexto de casala con Aquiles.
Mais, deteñamos esta narración sobre Clitemnestra e Agamenón porque, noutro plano desta historia, temos esperando a Casandra, sacerdotisa do templo de Apolo. Este deus olímpico, epítome da beleza, da xuventude e da adiviñación, -como xa deixamos explicado- estaba profundamente namorado da troiana, á que lle propuxera matrimonio ou sexo. E como a pesar do compromiso inicial Casandra se retractara da súa palabra, Apolo xa non puido retirarlle o don da profecía que acababa de darlle, aínda que a castigou coa incredulidade da xente ante os seus futuros prognósticos. Por iso cando Príamo, seu pai, preparaba a guerra contra os gregos, ela trata de convencelo de que Troia vai ser vencida e destruída. Seu pai e toda a sociedade troiana tomárona por tola e non lle fixeron caso. A profecía de Casandra cumpriuse e a propia Casandra foi unha das súas vítimas. Os gregos incautaron os bens dos troianos e perseguiron e violaron as súas mulleres. Casandra fuxiu ao templo de Atenea, respectado como refuxio sagrado, para protexerse, pero ata alí a perseguiu Áyax para levarlla a Agamenón. Tiveron un fillo, que se sumaría máis tarde ás calamidades dos seus proxenitores.
Pois ben, ata aquí atopámonos cunha serie de asasinatos, violacións e malos tratos, por parte dos gregos e dos troianos, sendo dúas das protagonistas, Casandra e Clitemnestra -aínda que desvinculadas entre si-, vítimas dos seus respectivos maridos/parellas/violadores.
A partir de aquí, esas dúas vidas vanse entrelazar de forma arrepiante, horrorosa e brutal.
Os asasinatos das dúas protagonistas
A guerra de Troia representa o escenario letal onde se dilúen e colapsan estas dúas figuras extraordinariamente xigantescas e fabulosas.
Unha vez rematada a guerra de Troia, e despois de amorear e repartir todo o botín conquistado, Agamenón decidiu regresar a Grecia coa súa amante Casandra. Esta exhortouno, obstinadamente, e suplicoulle con insistencia que desistise de tal viaxe porque as súas vidas corrían espantosos e tremendos perigos. Non obstante, a clarividencia da que gozaba Casandra estaba ferreamente contrarrestada pola maldición apolínea da incredulidade cidadá ante as súas profecías, motivo polo que Agamenón desantendeu o consello de Casandra e regresaron a Micenas.
En Micenas estaban esperándoos Clitemnestra e o seu amante Egisto (Odisea III), curmán de Agamenón. Ao chegar ao palacio de Micenas, Clitemnestra obrigou a Agamenón a camiñar por unha alfombra morada, que era un acto considerado como sacrilexio por ser símbolo dos deuses, e nese momento Clitemnestra, en colaboración con Egisto, castigou o sacrilexio asasinando cunha espada ao seu marido. Esquilo, na súa traxedia titulada Agamenón, relata que Clitemnestra afoga a Agamenón cunha túnica mentres se estaba bañando. A traxedia continúa relatando a morte de Casandra a mans de Clitemnestra, mentres Egisto se encarga de executar a Telédamo e Pélope -fillos xemelgos de Casandra e Agamenón-.
Despois desta monstruosa masacre, Clitemnestra e Egisto convertéronse en reis de Micenas. Emporiso, Clitemnestra seguía odiando a todo o que se relacionaba con Agamenón, mesmo aos seus fillos Electra e Orestes. Electra vivía nunha pobreza deshonrosa e estaba sometida constantemente á vixilancia do palacio seguindo ordes de Clitemnestra. Ao final, súa nai acabou por encerrala nunha mazmorra, como anos antes fixera seu sogro Atreo con Tiestes. Orestes, que vivía lonxe do palacio e esquecido de súa nai, visitou o oráculo de Delfos para preguntarlle se debía ou non destruír aos asasinos de seu pai. A resposta de Apolo, autorizada por Zeus, foi que debía facelo; e no caso de non vingar a Agamenón se convertiría nun paria da sociedade e estaría condenado de por vida a non poder entrar en ningún templo.
Así que visitando un día a tumba de seu pai, atopou alí á súa irmá Electra, e ambos planearon a morte de súa nai. Despois do encontro, Electra regresou ao palacio de Micenas, pero sen contarlle a Clitemnestra nada daquel encontro entre irmáns. Poucos días despois, Orestes decidiu presentarse na porta do palacio preguntando polo dono daquela mansión. Saiu Clitemnestra a atendelo, aínda que sen recoñecelo. Orestes explicoulle que traía noticias de que o seu fillo Orestes morrera e que as súas cinzas chegarían nunha urna de bronce. Clitemnestra, moi feliz pola noticia, fixo pasar a Orestes ao interior do palacio. Ao pouco, chegou Pílades, amigo de Orestes, cunha urna de bronce para entregarlla a Clitemnestra. Nese momento apareceu Egisto, que fora informado xa por Clitemnesta da chegada das cinzas do seu fillo. Daquela, Orestes desenvaiñou a espada e deu morte a Egisto. De súpeto, Clitemnesta recoñeceu a Orestes, reclamándolle o seu deber filial; pero Orestes decapitouna dun só golpe coa espada deixando caer o seu corpo ao lado de Egisto. E non contento con matar a súa nai e a Egisto, acabou tamén coa vida da filla de ambos.
Vinganza, non celos
A gran maioría dos mitólogos interpreta estas traxedias como o desenlace coherente de diferentes situacións de celos entre os seus protagonistas. Non se pode negar, certamente, a alta dose de libido e a elevada taxa de ardor sexual en todos estes relatos, pero baixo ese disfrace de frenesí paixonal e de desenfreo libertino agóchase un incisivo sentimento de desquite e vinganza. Clitemnestra, desde o inicio do mito, odiaba a Agamenón por matar a Tándalo, seu esposo, e ao seu fillo. Máis tarde, ao sentirse enganada polo seu marido que lle requiría á súa filla Ifixenia para ser sacrificada á deusa Artemisa simulando un inmediato matrimonio con Aquiles, o odio incrementouse. Desde aquela, empezou a maquinar unha vinganza contra o responsable da inmolación da súa filla. Por iso se asaña ao afogalo no baño.
Con todo, os sentimientos de Agamenón cara a Clitemnestra tampouco son máis empáticos e xenerosos. Ambos se converteron, xa que logo, en receptores do seu odio. E o odio non é paixón, senón sentimento. Un sentimento, abofé, moi corrosivo.
Coa mesma rabia Clitemnestra lincha a Casandra por considerala cómplice de Agamenón no seu infortunio. En ningunha destas condutas aparecen as emocións, que son propias da paixón e dos celos, o que emerxen nos protagonistas son os máis perversos e indignos sentimentos.
Esquilo, nas Euménides, denuncia que Apolo foi o instigador de Orestes para acabar con Clitemnestra. Seguiría, talvez, o deus da profecía namorado de Casandra aínda despois de morta? Fusionaríase no asasinato de Clitemnestra o espírito de vinganza de Apolo polo crime de Casandra coa furia de Orestes polo maricidio de seu pai? De ser así, ambos mitos -o de Casandra e o de Electra- volverían a superpoñerse. E, de novo, perdería importancia o complexo de Electra, creado por Jung no 1912, porque o odio de Electra á súa nai -que se lle supón no complexo- non nace do seu amor a Agamenón, seu pai, ao que pretenda vingar, senón que aflora do abandono e do desprezo que Clitemnestra demostrou sempre aos seus fillos. Electra estaba illada de todo por orde de súa nai e vivía enclaustrada nas súas habitacións, cando non nas mazmorras do palacio. A Orestes, na versión de Píndaro, salvouno a súa irmá Electra, sacándoo de Micenas e enviándoo a Fánote, cando Clitemnestra o quería matar.
De ser así, como eu o interpreto, o conflito psicolóxico debería denominarse “Complexo Orectra” -de Orestes e de Electra-, que se manifestaría no odio dos irmáns abandonados de nenos e no seu desexo de matar aos proxenitores. Basta entrar en Internet para comprobar o elevado número de casos de irmáns abandonados polos seus pais. Nestes días aparecía na prensa que dous irmáns –Ana María e Francisco- andaban na procura de Verónica e Vicenta, irmáns seus, que non coñecían por seren abandonados de nenos polos seus pais. Resulta máis que probable que os catro sexan vítimas dese complexo.
As Casandras actuáis
Os mitos, xerados hai milenios, non perderon o vigor da fantasía nin a perspicacia intuitiva da explicación da realidade empírica. Esa é a razón do seu recurso constante por parte da ciencia e da filosofía para introducir nas súas teorías racionais o aval creativo, metafórico e imaxinario. Se os sete días da creación do mundo que relata o Xénese biblíco deben ser interpretados á luz da ciencia actual, o mesmo proceso haberá que seguir no resto da mitoloxía. Se os días bíblicos non son de vinte e catro horas, senón períodos de miles de millóns de anos, algo parecido sucede cos deuses gregos e romanos, cos heroes da Odisea e da Ilíada ou coas furias, cos Tártaros e cos avernos. Todos eses protagonistas deben ser actualizados.
As Casandras do século XXI non son pretendidas por Apolos divinos, senón por homes da mesma natureza que elas. E os Apolos de hoxe xa non gozan do don da profecía á que aspiran as Casandras actuáis. Os dons están igualmente repartidos entre Apolos e Casandras, e o que reclaman uns das outras é simplemente colaboración e compromiso. Chegados a un pacto, ambos teñen a posibilidade de cumprilo ou de rexeitalo. No caso de que o pacto se rompa por parte das Casandras -como sucede no mito-, cal será a resposta dos Apolos?
A experiencia confirma que o cuspitazo dos Apolos actuáis leva na súa química o rancor, a vendetta e o desquite. Os fillos son dádivas que os Apolos actuáis non lles poden retirar ás Casandras -como no mito non lle puido retirar a dádiva da profecía-, pero poden intervir neles para que as odien, para privalos da custodia compartida, para secuestralos, para que nos as crean cando elas lles falen mal de seus pai, para retirarlles o ingreso económico que lles corresponde, para negarse a facilitar a súa documentación que resulte necesaria para realizar trámites burocráticos a favor dos fillos…
Pero a vendetta dos Apolos coas Casandras pode ir máis alá dos fillos, como no caso de interpoñerse entre novas relacións amorosas, difamándoas ou enfrontándoas coa propia familia, desprestixiándoaas ante as súas amizades ou, en casos extremos, mesmo acabando coa súa vida nunha reprodución xenuína da traxedia grega.
Tampouco podemos obviar que as Casandras poden ser as que cuspan na boca dos Apolos, pero como o mito examinado non entra neses detalles, non me atrevo a cargar a Homero, a Esquilo, a Píndaro e a tantos outros poetas que cantaron de forma tan marabillosa e lendaria a todos estes personaxes. É posible que dentro da descomunal literatura mitolóxica se atopen réplicas en forma de lendas ou fábulas onde os Apolos sexan vítimas pero, en todo caso, serán alleas ao mito de Casandra e fóra do tema que nos ocupa.
—————————————————————————————————
Outros artigos de Avelino Muleiro
Artigo: “Avelino Muleiro: A ocorrencia como contraargumento político”
Artigo: “Avelino Muleiro: Rebelión na caverna”
Artigo: “Avelino Muleiro:” A razón á caza e captura do azar e da causalidade””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Derradeiros poemas de Manuel Vilanova”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: ” Vítimas baixo sospeita “”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: “Retablo de Nova York””
Artigo: ” Da imbecilidade á loucura pasando pola estupidez “
Artigo:” Filosofía delenda est “
Artigo: ” Fronteiras borrosas na realidade xeracional “
Artigo: ” Auf Widersehen, Viena. Dankeschön ”
Artigo: ” Encontros -imaxinarios-en Viena (III). Freud-2 “
Artigo: ” Encontros- imaxinarios- en Viena (II). Freud-1 “
Artigo: ” Avelino Muleiro : “Encontros –imaxinarios– en Viena (I)” “
Artigo: ” Festas do Nadal e a súa historia “
Artigo: ” O cerebro humano, esa caixa negra da nosa conduta “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (II) “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (I) “
Artigo: ” Pienso, luego Resisto “
Artigo: ” Da caverna platónica á nova Barataria “
Artigo: ” A linguaxe, instalada no idiolecto e na evolución social “
Artigo: ” Viaxe polas entrañas da hermenéutica “
Artigo: “A xustiza, entre o veo da ignorancia e a Intelixencia Artificial “
Artigo: ” Malos tratos e crueldade “
Artigo: ” Movementos feministas e ideoloxía de xénero “
Artigo: ” Dereitos humanos e dereitos dos animais “
Artigo: ” Violencia patolóxica “
Artigo: ” Posmodernidade e medios de comunicación “
Artigo: ” A ilusión da eterna xuventude e da inmortalidade: pode ser reversible o envellecemento? “
Artigo: ” Filosofía Médica (II): A historia da medicina e os seus retos actuais “
Artigo: ” Filosofía Médica (I) :Relación da medicina coa filosofía e coa ciencia “
Artigo: ” De quen son os fillos? “
Artigo : ” O Poder da Intelixencia Emocional “
Artigo : ” Devalo da Galicia interior “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( II ) “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( I ) “
Artigo : ” Negacionismo e represión social “
Artigo : ” Reclamos tóxicos “
Artigo : “ Ditame aberto ás ideoloxías (II) “
Artigo : ” Ditame aberto ás ideoloxías (I) ”
Artigo : “ Crise de Valores “
Artigo : ” A paz perpetua ”
Artigo : ” Científicos, expertos, médicos e filósofos “
Artigo : ” Regreso ao futuro “
Artigo : ” Parte de guerra ”
Artigo : ” Mario Bunge, embaixador do Carballiño ”
————————————————————————————————–
Curriculum de Avelino Muleiro García
-Licenciado en Filosofía pola Universidad dee Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
-Profesor do Instituto Ausias March (Barcelona) no curso académico 1968-69.
-Profesor de Filosofía da Universidade de Santiago de Compostela nos cursos 1970-71 e 1971-72.
-Subdirector Xeral de Bacharelato da Consellería de Educación da Xunta de Galicia (1986 e 1987).
-Fundador e presidente do partido político Nacionalistas de Galicia (NG).
-Co-fundador e actual presidente do Grupo Aletheia de Filosofía.
-Fundador e actual Director do Instituto de Estudios Carballiñeses.
-Director da revista Ágora do Orcellón.
-Presidente da asociación Álvaro das Casas.
-Vocal da asociación Amigos da Universidad de Vigo.
-Membro do consello de redacción do boletín Tres Campus (Amigos da Universidade de Vigo).
-Membro cofundador da Táboa da historia de Galicia.
Obras
Colaborador semanal de Diario16 (desde finales dos ochenta e comenzos dos noventa).
-Colaborador semanal de Atlántico Diario, durante cinco anos, co logotipo El Surco (en castellano) e Xermolo (en galego).
-Publicou traballos da súa especialidade (Nietzsche, Wittgenstein, Lóxica…) en libros e revistas filosóficas.
-Colaborador en libros e revistas culturales (Festa da palabra, Encontros coa tradición. Conversas no Ribeiro, Tres Campus, Verbas aos mozos galegos, de Álvaro das Casas -en edición facsímile-, O Manifesto UCRA, de Álvaro das Casas –edición facsímile-, etc).
-Prologuista de varios libros (Nomes do Ribeiro -de Frutos Fernández-, Os nomes beiramariños –de Gerardo Sacau–, Mar adiante, as Xeiras dos Ultreias, etc).
-Coordinador do libro Homenaxe a Neira Vilas e a Balbino, o neno labrego.
