Avelino Muleiro García :
-Licenciado en Filosofía pola Universidade de Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda
“Cuando la política se entroniza en la conciencia y preside toda nuestra vida
mental, se convierte en un morbo gravísimo. La razón es clara. Mientras tomemos
lo útil como útil, nada hay que objetar. Pero si esta preocupación por lo útil llega a
constituir el hábito central de nuestra personalidad, cuando se trate de buscar lo verdadero
tenderemos a confundirlo con lo útil. Y esto, hacer de la utilidad la verdad, es la definición de
mentira. El imperio de la política es, pues, el imperio de la mentira… Hace falta, pues, afirmarse de
nuevo en la obligación de la verdad, en el derecho de la verdad” (José Ortega y Gasset: El espectador,1).
Na Divina Comedia de Dante Alighieri, os mentirosos ubícanse no octavo círculo do Inferno, onde se castigan os actos relacionados co fraude, co dolo e coa mentira. Iso pasaba na Baixa Idade Media, onde a verdade se defendía desde a literatura, desde a teoloxía e, fundamentalmente, desde a filosofía con todo tipo de argumentos. Libros sobre a verdade, De veritate, foron publicados por Anselmo de Canterbury e por Tomás de Aquino, sendo posteriormente comentados e analizados de forma crítica e reivindicativa. Xa en Cicerón (Contra académicos) e en santo Agostiño (Confesións), a verdade conduce á felicidade. O concepto de verdade foi na escolástica medieval un dos trascendentais do ente (unum, verum e bonum), indicando que a verdade vai ligada inexorablemente á realidade, metafisicamente ao ente como ente. Fronte á verdade aparece a falsidade, como antítese do ser e como oposición á realidade.
Non obstante, á marxe do enfoque ontolóxico, desde unha perspectiva epistemolóxica do suxeito, xorden dous novos conceptos: a veracidade e a mentira. A veracidade é a correcta e innata expresión lingüística do pensamento. Veraz é quen di o que pensa, incluso cando pensa algo que realmente é falso. Mentir é expresar con palabras o contrario do que se pensa, mesmo cando a expresión lingüística coincida coa realidade. É dicir, pódese mentir incluso cando a linguaxe exprese un dato verdadeiro. “A lo contrario de la verdad lógica se llama error, y a lo contrario de la verdad moral se llama mentira. Y es claro que uno puede ser veraz, decir lo que piensa, estando en error, y puede decir algo que sea verdad lógica mintiendo. Y ahora digo que el error nace de la mentira” (Unamuno: Qué es la verdad?).
Esa dicotomía epistémica alborexou na mitoloxía grega, onde Ápate encarnaba a deusa da mentira, converténdose na representante do engano e do fraude. Facía parella con Dolos, personaxe das malas artes e un dos malos espíritos escapados da Caixa de Pandora. Ambos estaban acompañados dos pseudologos -as mentiras- e teoricamente afastados e rivais da Alétheia -a verdade-.
Crítica histórica ao uso da mentira
Parménides foi o primeiro filósofo da historia occidental que propuxo no seu Poema a existencia de dous posibles camiños para acadar o coñecemento: o camiño da Verdade, Alétheia, que conduce ao ser, á realidade, e o camiño da Opinión, doxa, que arrastra á desorientación e á regresión. A vía da Verdade explica que o ser é e o non ser non é. A vía da Verdade desoculta o ser e faino evidente e patente. En cambio, a vía da Opinión oculta o ser, camúflao, escóndeo para que non apareza. A doxa representa a aparencia, xa que oculta a realidade e desfigura o ser.
A alétheia expresa a realidade porque fai patente o que a primeira vista está latente. A doxa está máis atada e dependente das opinións dos suxeitos, onde cabe a posibilidade de mentir desvirtuando a patencia desvelada.
Será Aristóteles quen asuma a responsabilidade ética da mentira. “Todo ser humano fala, obra e condúcese na vida conforme ao seu carácter propio, a menos que non teña por obxecto algún interese particular. Pero como a mentira en si é reprensible e mala, e a verdade, polo contrario, é bela e digna de loanza, dedúcese que a persoa verídica é loable, e que os que minten son reprensibles; aínda que confeso que o necio vaidoso e fanfarrón o sexa máis” (Aristóteles: Ética a Nicómaco. Lib. IV, cap. VII). Aristóteles enfronta á persoa veraz coa mentirosa, sinalando que a veracidade é connatural ao ser humano. A veracidade está asimilada coa honradez, mentres que a mentira está ligada á infamia. “Aquí falamos unicamente do que sabe na súa vida e nas súas palabras dicir a verdade, porque así o pide a súa disposición natural. Un home desta clase é realmente un home de honra; ama a verdade; e dicíndoa nos casos en que non ten importancia, con máis razón diraa cando importe; porque entón evitará como unha infamia a mentira, da cal foxe naturalmente” (Ética a Nicómaco. Lib. IV, cap. VII).
“A mentira é unha práctica indigna que corrompe a alma e destrúe a confianza nas relacións humanas. Aqueles que se esconden trala mentira son cobardes que tratan de evitar enfrontarse á realidade” (Marco Aurelio). “Como nada é máis fermoso que coñecer a verdade, nada resulta máis vergoñoso que aprobar a mentira e tomala por verdade” (Cicerón). “A mentira é ben mesquina; se a miras a trasluz, transparéntase” (Séneca)
“Dicir unha cousa falsa coa determinada intención de enganar, é manifestamente unha mentira” (Santo Agostiño: De mendacio, IV, 5). A mentira, explica Santo Agostiño, identifícase co falar contrariamente ao que se pensa: “dirá mentira quen, tendo unha cousa na mente, expresa outra distinta con palabras ou con outro signo calquera”.
A mentira na política
En política, a mentira converteuse nunha técnica e nunha estratexia, poucas veces denostada e, en certas ocasións, incluso celebrada. Os políticos, polo común, actúan como libertarios salvadores na oposición e como dogmáticos recalcitrantes no poder, utilizando todos os medios pragmáticos, éticos e estratéxicos, para conseguir ou conservar o mando. Con todo, esa política manía de mentir non é de agora, xa no pasado se recoñecía publicamente esa deriva.
“Mal oficio es mentir, pero abrigado:
eso tiene de sastre la mentira,
que viste al que la dice, y aún si aspira,
a puesto el mentiroso, es bien premiado” (Francisco de Quevedo). Na mesma dirección apunta Unamuno: “Ya antes de nacer el Cristo preguntaban los intelectuales que gobiernan o quieren gobernar a los pueblos qué es la verdad y sin esperar respuesta se volvían a resolver en mentira los asuntos que les estaban encomendados” (Qué es la verdad?)
Maquiavelo non se interesa tanto na xustificación moral da mentira como nunha descrición das estratexias para conservar o poder. Por un lado, para Maquiavelo a mentira política é necesaria pola simpleza e a estupidez do pobo, que reclama ser enganado; e por outro, a mentira é necesaria porque os seres humanos son malos por natureza, o que os contrapón á verdade entendida como un ben. Se todas as persoas son malas, só se lles pode gobernar de igual a igual, é dicir, respondendo ao mal co mal. O gobernante non debe ser fiel á súa promesa, porque esa virtude compromete o seu poder político. “O príncipe sabio non pode gardar a súa palabra se tal cousa o prexudica ou se as causas que lle induciron a facer promesas xa se extinguiron. Se todos os homes foran xente de ben gardaríame eu moito de dar tales regras, pero como todos son perversos e non manteñen a súa palabra, tampouco o príncipe ten por que gardala. E a un príncipe non lle han de faltar nunca boas razóns para xustificar a súa actitude… Alexandre VI pasou a vida enganando a todos e a pesar diso viu todas as súas empresas coroadas polo éxito. Daba a súa palabra e acompañábaa de grandes xuramentos sen preocuparse de cumprilos e sempre saiu ben das súas empresas porque coñecía perfectamente este medio de goberno” (Maquiavelo: O príncipe. Cap. XVIII). Esa visión tan desprezativa do ser humano sérvelle a Maquiavelo de argumento para embrear coa mentira o haber do político.
Para Marx e para Engels, a mentira política aproxímase á hipocresía e ao autoengano, porque condescende coa mentira innobre á vez que encobre o apetito de poder. A mentira política funciona como unha coartada dos cínicos respecto ás súas propias ambicións, tan propensos como a plebe a aceptar as opinións pracenteiras (en lugar das verdades) e a mentir, non polo perigo que representa a verdade, senón polo desprezo que senten polos gobernados. E como a verdade resulta indispensable para a liberdade, a mentira política remite a unha sociedade de amos e servos.
Ortega y Gasset non se ruboriza en afirmar que o imperio da política é o imperio da mentira. “La política es la supeditación de la teoría a la utilidad, llegando al extremo de definir la verdad como utilidad. De ahí que, en ese ámbito, todo queda reducido a buscar medios para los fines, sin preocuparse de éstos. La ética de los políticos (hay quien duda de que sea apropiado hablar de posesión de ética en este contexto) es pues claramente pragmática. Hacer de la utilidad la verdad es la definición de la mentira. El imperio de la política es, pues, el imperio de la mentira” (Ortega y Gasset: El espectador).
A ética como campo inimigo da mentira
Adela Cortina pregúntase se “temos que falar dunha época “posmoral”, á que bastan o dereito e a política para resolver os conflitos e facer ás persoas felices, ou merece o sufrido contribuínte unha orde moral en que confiar?” (Ética sen moral).
A mentira política invade metasticamente a credibilidade e a confianza da sociedade. As declaracións dos políticos xa son xeralmente interpretadas a nivel popular no sentido contrario ao significado semántico e sintáctico das mensaxes emitidas. A pragmática lingüística dos cidadáns traduce en sentido antagónico as proposicións expresadas polos políticos. Os mentirosos adoptan as posturas dos herexes que reemprazan os dogmas aceptados socialmente polas antinomias, os apotegmas polos paraloxismos e as solucións polas dúbidas e polas incertezas. Hai que denunciar aos impostores dos valores e dos talentos por seren promotores da corrupción moral da persoa.
Todo parece poñerse ao servizo da barbarie que irrompe nos novos tempos. As ancestrais forzas irreverentes son administradas por intelixencias malvadas que exercen unha tiranía militar sobre os valores tradicionais da nosa cultura. A persoa conta cada vez menos, porque prima a cantidade en detrimento da calidade, os grandes números, os rabaños, as multitudes e as asociacións de intereses comúns. Insumisión, polo tanto, á mentira; crítica á vulgaridade cultural na que nos trata de mergullar a política indecente. Urxe reconciliarse coa ética da verdade, da confianza e da credibilidade humanas. Hai que levantar un dique de contención contra os psematófilos, os amantes das mentiras, loitando contra a escravitude da ideoloxía e contra a banalidade da cultura política.
Son os escravos mentais os que se ven abducidos polas mentiras dos comandos ideólogos esperando ilusas recompensas nas tenzas administrativas do Estado. Os escravos son débiles, abofé, porque viven sometidos aos poderosos. Pero en lugar de se rebelar e tomar por asalto o poder dos comandos, axeóllanse ante eles nun manifesto síndrome de descomposición do ser humano. En lugar de actuar como auténticos filisteos reivindicando o seu pensamento e as súas ideas, exercen de fariseos aclamando os despropósitos embusteiros dos comandantes de turno, razón suficiente para seren tratados como vítimas de teratoloxías mentais.
Cervantes tamén critica a mentira recollendo a proposta que lle lanza Sancho a don Quixote de levar a cabo un engano compartido para ben do seu amo. Pero este contéstalle “que tal cosa sería contravenir a las órdenes de caballería, que nos mandan que no digamos mentira alguna, pena de relasos (reiteracións), y el hacer una cosa por otra lo mesmo es que mentir”.
Camiño do nihilismo
A historia demostra que os códigos morais existen desde a mesma existencia da sociedade humana. Fóronse construíndo a partir das necesidades da convivencia que estaban inicialmente fixadas pola supervivencia e pola satisfacción das necesidades humanas. Todo grupo humano dispón dunha lista de valores bos e malos das accións, o que se pode facer e o que está prohibido. Nunca a mentira aparece como valor en ningún código moral de carácter racional.
Só nunha transmutación de valores como a que pretendeu establecer Nietzsche tería espazo a mentira, porque así se entendería que os deuses morren nos humanos e os comediantes se transforman no seu propio histrión. Esa sería a situación á que nos dirixe o destino como final dun lento proceso de transfiguración e de metamorfose que tanto nos custa entender.
“O que conto aquí é a historia dos próximos dous séculos. Describo o que vén, o que xa non pode vir doutra maneira: a ascensión do nihilismo. Esta historia xa se pode contar agora, pois a necesidade mesma está aquí traballando” (Nietzsche: A vontade de poder). Esas proféticas palabras corresponden ao 1888, ano en que se publicou esa obra. O nihilismo nietzscheano significa que os valores supremos perden toda validez. Así mesmo explica que “o impulso por coñecer a verdade provén das consecuencias agradables desta, e así aparece o rexeitamento ao embuste a causa das malas consecuencias que se derivan del” (Nietzsche: Sobre verdade e mentira en senso extramoral).
A mentira é a porta de entrada do nihilismo xa que representa a eliminación axiolóxica de todo canto se estime fundamental para a convivencia, para os desexos humanos, para o coñecemento ou simplemente para a propia existencia. Os valores son borrados radicalmente pola mentira ao negar o coñecemento da realidade asequible aos intereses da persoa. Ese nihilismo, inicialmente epistemolóxico, colapsa a ética, esnaquiza a política, descompón a economía, anula a educación e esclerotiza a relación social. Nietzsche detestaba o que el denominaba socialismo e democracia, porque baixo eses disfraces descobría a gadoupa criminal dos destrutores da beleza e da vida, creando escravos que se remachan os propios cepos proclamando unha liberdade que non é outra que a de destruír aos seus propios salvadores. Nietzsche referíase a mentir ao modo de rabaño, en forma colectiva.
A ninguén se lle escapa que vivimos tempos de incerteza, de dúbidas e desconfianza. A verdade está a ser estrangulada. Ese é un fenómeno crecente que se construíu con moita premeditación e non pouca paciencia. A mentira asoláganos, afóganos, transfórmanos. O valor da verdade descansa sobre esa intanxible confianza humana que nos permite asegurar que as cousas son o que son e non poden deixar de seren o que en realidade son. Sabemos que non todas as verdades se poden dicir; con todo, a mentira é perigosa porque se pode descubrir e delata ao mentiroso. Toda mentira é unha débeda coa verdade, que aínda que desprezada no tempo non impide que a verdade siga viva.
A mentira é un enxerto híbrido da alienación ideolóxica e da pulsión de poder, onde emerxen os corifeos que, sendo vítimas da súa propia impotencia, aplauden por oficio ao mentiroso. Con todo, a sentencia de Herbert Marcuse, pai da nova esquerda dos anos sesenta e setenta, non deixa dúbida da súa crítica á actitude cómplice e submisa do rabaño: “unha vida intelixente é preferible a unha vida estúpida” (Marcuse: O home unidimensional). Resulta, por ende, nesaria unha improrrogable catarse mental para desenmascarar a mentira e censurar aos seus responsables por tentar deshumanizar ás persoas e modificar as regras ontolóxicas da Natureza. A verdade gravita sobre a Natureza, sobre a pel da realidade, nunca sobre a manipulación mendaz do mentiroso. “¿Tu verdad? No, la Verdad, y ven conmigo a buscarla. La tuya, guárdatela” (Antonio Machado).
Os cidadáns empezamos a desconfiar de que se está tratando de branquear a mentira procurando conseguir apoios na ideoloxía, no utilitarismo e, sobre todo, no gregarismo acrítico. Non obstante, nin a verdade nin a ciencia se regulan e lexitiman por maiorías democráticas nin por criterios de opinión. O que se constata e verifica son as consecuencias da mentira no ámbito familiar, nas ralacións sociais e na política. A mentira destrúe o matrimonio e a relación de parexa, esnaquiza as familias, erosiona as democracias e colapsa a convivencia. O nihilismo nietzscheano, como eliminación dos valores tradicionais, xa convive connosco.
Outros artigos de Avelino Muleiro
Artigo: “Avelino Muleiro: “Mi Buenos Aires querido…””
Artigo: ” Avelino Muleiro: ” O erro categorial nas Ciencias Sociais (I) O fetichismo das ideas””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Mundos acoplados””
Artigo: “Avelino Muleiro: “As profecías da actual situación de naufraxio posmoderno (II)””
Artigo: “Avelino Muleiro:”Náufragos posmodernos nunha sociedade ideoloxizada (I)””
Artigo: ” Avelino Muleiro:” Do xene egoísta ao algoritmo suicida””
Artigo:” Avelino Muleiro. A ética do discurso (II) A ética ao rescate”
Artigo:” Avelino Muleiro. A ética do discurso (I) A ética ao rescate”
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Cultura e Viño “”
Artigo: ” Avelino Muleiro: “Poden ter dereitos os animais? (II)” “
Artigo: “Avelino Muleiro: “Poden ter dereitos os animais? (I)””
Artigo: “Avelino Muleiro: As pseudociencias e a medicina convencional”
Artigo: “Avelino Muleiro: A vileza dos novos deuses fatuos do Olimpo”
Artigo: “Rebelión sentimental do amor contra o control lóxico da razón (II)”
Artigo: “Rebelión emocional da amizade contra o control lóxico da razón (I) “
Artigo: “Sofismas e falacias, torpedos do discurso lóxico”
Artigo: ” Festa da filosofía no metaverso “
Artigo: “Tempos de frio moral”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (II)”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (I)”
Artigo: “Avelino Muleiro: O bico envelenado de Casandra”
Artigo: “Avelino Muleiro: A ocorrencia como contraargumento político”
Artigo: “Avelino Muleiro: Rebelión na caverna”
Artigo: “Avelino Muleiro:” A razón á caza e captura do azar e da causalidade””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Derradeiros poemas de Manuel Vilanova”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: ” Vítimas baixo sospeita “”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: “Retablo de Nova York””
Artigo: ” Da imbecilidade á loucura pasando pola estupidez “
Artigo:” Filosofía delenda est “
Artigo: ” Fronteiras borrosas na realidade xeracional “
Artigo: ” Auf Widersehen, Viena. Dankeschön ”
Artigo: ” Encontros -imaxinarios-en Viena (III). Freud-2 “
Artigo: ” Encontros- imaxinarios- en Viena (II). Freud-1 “
Artigo: ” Avelino Muleiro : “Encontros –imaxinarios– en Viena (I)” “
Artigo: ” Festas do Nadal e a súa historia “
Artigo: ” O cerebro humano, esa caixa negra da nosa conduta “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (II) “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (I) “
Artigo: ” Pienso, luego Resisto “
Artigo: ” Da caverna platónica á nova Barataria “
Artigo: ” A linguaxe, instalada no idiolecto e na evolución social “
Artigo: ” Viaxe polas entrañas da hermenéutica “
Artigo: “A xustiza, entre o veo da ignorancia e a Intelixencia Artificial “
Artigo: ” Malos tratos e crueldade “
Artigo: ” Movementos feministas e ideoloxía de xénero “
Artigo: ” Dereitos humanos e dereitos dos animais “
Artigo: ” Violencia patolóxica “
Artigo: ” Posmodernidade e medios de comunicación “
Artigo: ” A ilusión da eterna xuventude e da inmortalidade: pode ser reversible o envellecemento? “
Artigo: ” Filosofía Médica (II): A historia da medicina e os seus retos actuais “
Artigo: ” Filosofía Médica (I) :Relación da medicina coa filosofía e coa ciencia “
Artigo: ” De quen son os fillos? “
Artigo : ” O Poder da Intelixencia Emocional “
Artigo : ” Devalo da Galicia interior “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( II ) “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( I ) “
Artigo : ” Negacionismo e represión social “
Artigo : ” Reclamos tóxicos “
Artigo : “ Ditame aberto ás ideoloxías (II) “
Artigo : ” Ditame aberto ás ideoloxías (I) ”
Artigo : “ Crise de Valores “
Artigo : ” A paz perpetua ”
Artigo : ” Científicos, expertos, médicos e filósofos “
Artigo : ” Regreso ao futuro “
Artigo : ” Parte de guerra ”
Artigo : ” Mario Bunge, embaixador do Carballiño ”
————————————————————————————————–
Curriculum de Avelino Muleiro García
-Licenciado en Filosofía pola Universidad dee Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
-Profesor do Instituto Ausias March (Barcelona) no curso académico 1968-69.
-Profesor de Filosofía da Universidade de Santiago de Compostela nos cursos 1970-71 e 1971-72.
-Subdirector Xeral de Bacharelato da Consellería de Educación da Xunta de Galicia (1986 e 1987).
-Fundador e presidente do partido político Nacionalistas de Galicia (NG).
-Co-fundador e actual presidente do Grupo Aletheia de Filosofía.
-Fundador e actual Director do Instituto de Estudios Carballiñeses.
-Director da revista Ágora do Orcellón.
-Presidente da asociación Álvaro das Casas.
-Vocal da asociación Amigos da Universidad de Vigo.
-Membro do consello de redacción do boletín Tres Campus (Amigos da Universidade de Vigo).
-Membro cofundador da Táboa da historia de Galicia.
Obras
Colaborador semanal de Diario16 (desde finales dos ochenta e comenzos dos noventa).
-Colaborador semanal de Atlántico Diario, durante cinco anos, co logotipo El Surco (en castellano) e Xermolo (en galego).
-Publicou traballos da súa especialidade (Nietzsche, Wittgenstein, Lóxica…) en libros e revistas filosóficas.
-Colaborador en libros e revistas culturales (Festa da palabra, Encontros coa tradición. Conversas no Ribeiro, Tres Campus, Verbas aos mozos galegos, de Álvaro das Casas -en edición facsímile-, O Manifesto UCRA, de Álvaro das Casas –edición facsímile-, etc).
-Prologuista de varios libros (Nomes do Ribeiro -de Frutos Fernández-, Os nomes beiramariños –de Gerardo Sacau–, Mar adiante, as Xeiras dos Ultreias, etc).
-Coordinador do libro Homenaxe a Neira Vilas e a Balbino, o neno labrego.
