Avelino Muleiro García :
-Licenciado en Filosofía pola Universidade de Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda
En pouco máis de tres meses conmemorarase o terceiro centenario do nacemento do gran filósofo alemán Inmanuel Kant (22 de abril de 1724). Pero aínda agora continúan manifestándose vivas aquelas preguntas que marcaron a eclosión e a evolución do seu pensamento: que podo saber? Que debo facer? Que me é permitido esperar? Tres preguntas que poden quedar sintetizadas nestoutra: que é o (home) ser humano? A primeira pregunta esixía unha resposta epistemolóxica e metafísica; a segunda reclamaba unha solución ética; a terceira demandaba un ditame sobre a relixión; e a cuarta -que abranguía ás tres- requiría unha contestación antropolóxica.
A antropoloxía forma parte da filosofía que se centra na investigación e no estudo do ser humano como especie. Analiza a persoa dunha forma integral na súa totalidade: cultural, evolutiva, social, económica, relixiosa, política…En cambio, a psicoloxía céntrase en particular no estudo do aspecto mental (cognitivo, afectivo, condutual) da persoa. A pesar desas diferenzas, ambas disciplinas teñen como finalidade a análise e investigación do ser humano, se ben de formas distintas.
Abordar con certo rigor a soidade significa ensamblar ese concepto no centro da antropoloxía filosófica e da psicoloxía. A antropoloxía filosófica será a responsable de explicar dito concepto desde unha perspectiva histórica e metafísica, mentres a psicoloxía procurará xustificalo dentro dun marco esencialmente emocional. Ambos enfoques enriquecen a visión dun fenómeno social tan dramático que inquieta á sociedade e causa unha dor inmensa ás súas vítimas.
Hai unha soidade creativa, introspectiva, asociada ao pensamento diverxente, provocada voluntariamente; e hai outra, opresiva, mórbida e patolóxica, afiliada aos trastornos mentais. Esta última está catalogada como maldición contemporánea porque non só as persoas maiores e anciáns, tamén demasiada xente nova e adulta, está atrapada nas redes desa insoportable prisión.
A filosofía instala os soportes racionais da soidade existencial aportando os argumentos necesarios para a súa comprensión. A psicoloxía, pola súa parte, desentraña dese concepto obxectivo a singularidade existencial da soidade en forma de emoción subxectiva.
O dilema da soidade
Desde unha perspectiva filosófica témonos que preguntar se a soidade é un modo de ser ou unha forma de ter. Somos seres esencialmente soidosos ou seres que temos (ou podemos ter) soidade? Forma parte a soidade da nosa esencia como humanos ou adquirímola na vida circunstancialmente? As respostas filosóficas a esta pregunta non son unánimes nin concordantes. Incluso certas opinións son contrarias entre si. En todo caso, na ecuación filosófica, a soidade sobrevive conceptualmente á psicolóxica.
Previa á filosofía estaba a mitoloxía, na que non faltan referencias ás nefastas consecuencias da soidade. Unha das primeira vítimas da soidade foi Narciso, aquel mozo de aparencia fermosa do que todos quedaban namorados, como relata a mitoloxía grega. En cambio, el rexeitábaos a todos. Ante tanta arrogancia, Némesis castigouno obrigándoo a que se namorase da súa propia imaxe reflectida nun estanque. Nun momento de ebria contemplación sentiuse incapaz de afastarse da súa imaxe e acabou lanzándose ás augas. Neste mito xa se advirte das letais consecuencias de pecharse ao mundo rumiando as propias ideas no seu propio universo.
Para Aristóteles, a soidade representa unha eiva da natureza humana, porque somos animais con capacidade de palabra (zóon lógon echón) e animais sociais (politikón). A soidade inhabilita esas dúas capacidades, motivo polo que Aristóteles considera a soidade como un fenómeno contra natura. “Se o ser humano é infinitamente máis sociable que as abellas e que todos os demais animais, débese a que a natureza non fai nada en balde… A natureza arrastra instintivamente aos seres humanos a asociarse. Desde esa posición orixinal, o ser humano busca a felicidade -como un estado de satisfacción completa- en canto é un animal gregario, un ser social. E só os deuses e as bestas poden vivir felices en completa soidade” (Aristóteles: Política).
Séneca (4 a.C – 65 d.C) narra nas Cartas a Lucilio que Crates, discípulo de Estilbón, vendo un home que ambulaba pola rúa preguntoulle que facía camiñando só. Este, refutándoo, respondeulle:
“Non estou só, ando comigo mesmo”. Ao que Crates lle contestou: “Ten coidado, porque estás en compañía dun home malo”.
A pretensión de Séneca neste relato é a de reflectir o desatino e o despropósito da soidade. Estar só consigo significa desconectar da contorna e atoparse sen posibilidade de coñecer o mundo nin de recibir auxilio no seu illote solitario no caso dunha urxente necesidade de supervivencia.
O renacentista francés Michel Montaigne (1533-1592) valorou a soidade considerándoa como unha situación emocional onde o ser humano pode atopar a auténtica liberdade. El mesmo recoñeceu vivila e practicala: “Eu estúdome a min mesmo máis que a calquera outro obxecto: esta é a miña metafísica e a miña física” (Ensaios III, 13). A soidade vese aquí como un valor creativo.
Sería Descartes quen na Idade Moderna arribou á soidade metafísica seguindo o itinerario que se marcou no Discurso do método. Ao final desa viaxe non atopou a ninguén que o esperase e sentiuse obrigado a instalarse nun radical solipsismo. Descubriu na súa conciencia que o seu pensamento era simultáneo coa súa existencia. E nela non había noticias do mundo, nin de Deus, nin de nada. Quedou definitivamente preso na xaula da soidade. Cogito sum. Existo pensando.
Dous séculos despois, Sören Kierkegaard (1813-1855) conectou co filósofo francés afirmando que “a misión do pensador é comprenderse a si mesmo na existencia” (Postcriptum). Pero na existencia hai etapas, que son camiños e formas de ser fundamentais da vida humana. O pensador danés citaba tres etapas fundamentais na existencia humana: a estética, a ética e a relixiosa. O salto dunha etapa á outra verifícase por unha brusca conmoción vital que sacude á persoa no seu propio ser arrancándoa da súa etapa anterior e sumíndoa no illamento. Os factores emocionais desta conmoción existencial son a angustia e a desesperación. Dúas emocións corrosivas que tamén están presentes na análise psicolóxica da soidade.
Outro representante da Idade Moderna foi o filósofo suízo Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), quen expresaba e confesaba a súa soidade existencial interrogándose simultaneamente como sería a súa vida no caso de saír dela abríndose ao mundo. “Aquí estou só na terra, sen irmán, veciño, amigo ou compañía que non sexa eu. Pero eu, separado deles e de todo, que son? Aquí está o que me queda por descubrir” (J. J. Rousseau: As fantasías do paseante solitario). O conflito de Rousseau co mundo exterior obrigouno a se hospedar no seu mundo interior, onde desenvolveu con incontrovertible éxito os plurais formatos do seu pensamento. Non obstante, tal actitude solipsista era unha reflexión conceptual, posiblemente enmarcada no contexto cartesiano no que se movía, aínda que esa actitude intelectual non se correspondía coa súa existencia vital.
O filósofo alemán Arthur Schopenhauer (1788-1860) afirmou que “a soidade é o privilexio de todos os espíritos excelentes”. Schopenhauer analiza aquí a soidade como a capacidade de concentración dos seres humanos para reflexionar sobre si mesmo ou sobre o mundo. Está, pois, en manifesta sintonía con Rousseau.
Federico W. Nietzsche (1844-1900) presenta no Zaratustra un retrato dicotómico e ambivalente da soidade. Por un lado, deféndea de forma categórica: “Refúxiate na túa soidade, amigo meu. Véxote pasmado polo ruído dos grandes homes e ferido polos aguillóns dos mediocres… A praza pública comeza onde acaba a soidade”. Pero, por outro, dispáralle unha crítica contundente: “Na soidade crece o que cada un levou a ela, incluso a besta interior. Hoxe aínda dispós de todo o teu valor e das túas esperanzas. Porén, a túa soidade fatigarate un día. O teu orgullo dobregarase e o teu valor fará renxerche os dentes. Un día berrarás: “Estou só”. Un día non verás máis o teu ascenso”.
Esa ambigüidade polarizada coa que Nietzsche describe a soidade só se pode entender dentro dunha obra tan enigmática como Así falaba Zaratustra. Unha obra mestra, abofé, pero como aparece no mesmo título, un libro para todos e para ninguén.
Na Idade Contemporánea, a soidade entra con decisión no existencialismo, que a considera unha condición consubstancial da vida humana. Cada persoa vive afastada das demais dentro da súa propia mente, experimentando a súa existencia como unha lousa que pesa sobre ela.
O filósofo que remarcou de maneira rotunda o rol metafísico da soidade foi, sen ningunha dúbida, o existencialista xermano Martin Heidegger (1889-1976). Para este filósofo, a soidade nunca pode ser superada nin evadida desde fóra. A soidade adquire un significado particular como modo de ser que favorece unha existencia máis auténtica no presente. O Dasein (o ser humano concreto) non é un ser solitario por natureza (aristotelismo), senón que sempre se atopa en relación co mundo e cos demais seres. Nesa relación extramundá subxace a soidade como única posibilidade ontolóxica dunha existencia individual auténtica. Cada persoa -cada Dasein– ten a posibilidade de comprender a súa propia existencia e de interpretar o ser de todos os entes do mundo dunha forma distintinta á súa.
“A finitude non é unha mera propiedade engadida, senón o modo fundamental do noso ser. Se queremos chegar a ser o que somos, debemos preservala… e iso só se logra co illamento na existencia. Un illamento é un retiro á soidade onde todo ser humano arriba por primeira vez á proximidade da esencia de todas as cousas, é dicir, ao mundo” (Heidegger: Fundamentos básicos da Metafísica). Heidegger considera, pois, a relación cos demais (aristotelismo) como unha estrutura ontolóxica do Dasein (do ser humano concreto). A soidade, porén, non deixa de ser unha limitación, unha finitude, que nos permite mergullar na esencia do mundo. Non forma parte da esencia óntica humana, pero é unha esixencia ontolóxica existencial da súa finitide.
Martín Buber (1875-1965) sintoniza con Heidegger ao concibir a soidade como propiedade ontolóxica do ser humano. O ser humano, explica o pensador vienés, desembarca no mundo só, e nesa soidade cae sobre el todo o peso da súa existencia. “É nesa soidade cando comeza a reflexionar sobre el e sobre o mundo. Nesa reflexión vese finito, fráxil e vulnerable, que transita polo estreito carreiro que leva do nacemento á morte” (M. Buber: Que é o home?)
O filósofo lituano Emmanuel Levinas non comparte a teoría de Heidegger, sobre todo na relación da soidade coa morte. Pregunta Levinas: “É a nada ou a privación dos demais, subliñada pola morte, o que asigna á soidade o seu carácter tráxico?” (E. Levinas: O tempo e o outro).
Levinas renega da soidade, aínda recoñecéndolle certo valor sobre outras formas de relación humana. “Non teño ningunha compracencia coa soidade. Hai algo bo, relativamente bo na soidade, en tanto que ela é mellor quizáis que a dispersión no anonimato de relacións insignificantes; pero en principio, a soidade é unha deficiencia. Todo o meu esforzo consiste en pensar a sociabilidade non como unha dispersión, senón como unha saída da soidade que tomamos ás veces, como unha soberanía na que o ser humano é “amo de si mesmo e do universo”, onde a dominación é sentida como a suprema perfección do humano. Eu rexeito esa excelencia. Entendo a sociabilidade, a paz, o amor do outro como o ben, mellor que a dominación, mellor incluso que a coincidencia co outro. (…) O amor é a proximidade co outro onde o outro permanece como outro” (E. Levinas: Ensaios e conversas).
Hannah Arendt tampouco quixo deixar pasar a oportunidade de opinar sobre a soidade, fiscalizándoa no seu itinerario invasor. “O que prepara aos homes para o dominio totalitario no mundo non totalitario é o feito de que a soidade, que no pasado era unha experiencia que habitualmente se sufría en certas condicións sociais marxinais como a vellez, converteuse nos nosos días nunha experiencia cotiá”. Maldita soidade!
Como se pode comprobar, a soidade está sometida a diversas interpretacións filosóficas, pero cunha presenza innegable na existencia humana. Aprazamos para a próxima entrega a súa visión psicolóxica, enraizada e enxertada nas tenzas da filosofía.
Outros artigos de Avelino Muleiro
Artigo: “Avelino Muleiro: “Perdón, rancor e cicatrices””
Artigo: “Avelino Muleiro: “A mentira como ascensión do nihilismo””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Mi Buenos Aires querido…””
Artigo: ” Avelino Muleiro: ” O erro categorial nas Ciencias Sociais (I) O fetichismo das ideas””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Mundos acoplados””
Artigo: “Avelino Muleiro: “As profecías da actual situación de naufraxio posmoderno (II)””
Artigo: “Avelino Muleiro:”Náufragos posmodernos nunha sociedade ideoloxizada (I)””
Artigo: ” Avelino Muleiro:” Do xene egoísta ao algoritmo suicida””
Artigo:” Avelino Muleiro. A ética do discurso (II) A ética ao rescate”
Artigo:” Avelino Muleiro. A ética do discurso (I) A ética ao rescate”
Artigo: “Avelino Muleiro: ” Cultura e Viño “”
Artigo: ” Avelino Muleiro: “Poden ter dereitos os animais? (II)” “
Artigo: “Avelino Muleiro: “Poden ter dereitos os animais? (I)””
Artigo: “Avelino Muleiro: As pseudociencias e a medicina convencional”
Artigo: “Avelino Muleiro: A vileza dos novos deuses fatuos do Olimpo”
Artigo: “Rebelión sentimental do amor contra o control lóxico da razón (II)”
Artigo: “Rebelión emocional da amizade contra o control lóxico da razón (I) “
Artigo: “Sofismas e falacias, torpedos do discurso lóxico”
Artigo: ” Festa da filosofía no metaverso “
Artigo: “Tempos de frio moral”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (II)”
Artigo: “Avelino Muleiro: Trascendencia do irrelevante (I)”
Artigo: “Avelino Muleiro: O bico envelenado de Casandra”
Artigo: “Avelino Muleiro: A ocorrencia como contraargumento político”
Artigo: “Avelino Muleiro: Rebelión na caverna”
Artigo: “Avelino Muleiro:” A razón á caza e captura do azar e da causalidade””
Artigo: “Avelino Muleiro: “Derradeiros poemas de Manuel Vilanova”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: ” Vítimas baixo sospeita “”
Artigo: “A opinión de Avelino Muleiro: “Retablo de Nova York””
Artigo: ” Da imbecilidade á loucura pasando pola estupidez “
Artigo:” Filosofía delenda est “
Artigo: ” Fronteiras borrosas na realidade xeracional “
Artigo: ” Auf Widersehen, Viena. Dankeschön ”
Artigo: ” Encontros -imaxinarios-en Viena (III). Freud-2 “
Artigo: ” Encontros- imaxinarios- en Viena (II). Freud-1 “
Artigo: ” Avelino Muleiro : “Encontros –imaxinarios– en Viena (I)” “
Artigo: ” Festas do Nadal e a súa historia “
Artigo: ” O cerebro humano, esa caixa negra da nosa conduta “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (II) “
Artigo: ” Mente, cerebro e conciencia (I) “
Artigo: ” Pienso, luego Resisto “
Artigo: ” Da caverna platónica á nova Barataria “
Artigo: ” A linguaxe, instalada no idiolecto e na evolución social “
Artigo: ” Viaxe polas entrañas da hermenéutica “
Artigo: “A xustiza, entre o veo da ignorancia e a Intelixencia Artificial “
Artigo: ” Malos tratos e crueldade “
Artigo: ” Movementos feministas e ideoloxía de xénero “
Artigo: ” Dereitos humanos e dereitos dos animais “
Artigo: ” Violencia patolóxica “
Artigo: ” Posmodernidade e medios de comunicación “
Artigo: ” A ilusión da eterna xuventude e da inmortalidade: pode ser reversible o envellecemento? “
Artigo: ” Filosofía Médica (II): A historia da medicina e os seus retos actuais “
Artigo: ” Filosofía Médica (I) :Relación da medicina coa filosofía e coa ciencia “
Artigo: ” De quen son os fillos? “
Artigo : ” O Poder da Intelixencia Emocional “
Artigo : ” Devalo da Galicia interior “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( II ) “
Artigo : ” Filosofía Política: realismo e perversións políticas ( I ) “
Artigo : ” Negacionismo e represión social “
Artigo : ” Reclamos tóxicos “
Artigo : “ Ditame aberto ás ideoloxías (II) “
Artigo : ” Ditame aberto ás ideoloxías (I) ”
Artigo : “ Crise de Valores “
Artigo : ” A paz perpetua ”
Artigo : ” Científicos, expertos, médicos e filósofos “
Artigo : ” Regreso ao futuro “
Artigo : ” Parte de guerra ”
Artigo : ” Mario Bunge, embaixador do Carballiño ”
————————————————————————————————–
Curriculum de Avelino Muleiro García
-Licenciado en Filosofía pola Universidad dee Barcelona.
-Catedrático de Filosofía do Instituto Alexandre Bóveda (Vigo).
-Director durante seis cursos académicos do IB. Alexandre Bóveda.
-Profesor do Instituto Ausias March (Barcelona) no curso académico 1968-69.
-Profesor de Filosofía da Universidade de Santiago de Compostela nos cursos 1970-71 e 1971-72.
-Subdirector Xeral de Bacharelato da Consellería de Educación da Xunta de Galicia (1986 e 1987).
-Fundador e presidente do partido político Nacionalistas de Galicia (NG).
-Co-fundador e actual presidente do Grupo Aletheia de Filosofía.
-Fundador e actual Director do Instituto de Estudios Carballiñeses.
-Director da revista Ágora do Orcellón.
-Presidente da asociación Álvaro das Casas.
-Vocal da asociación Amigos da Universidad de Vigo.
-Membro do consello de redacción do boletín Tres Campus (Amigos da Universidade de Vigo).
-Membro cofundador da Táboa da historia de Galicia.
Obras
Colaborador semanal de Diario16 (desde finales dos ochenta e comenzos dos noventa).
-Colaborador semanal de Atlántico Diario, durante cinco anos, co logotipo El Surco (en castellano) e Xermolo (en galego).
-Publicou traballos da súa especialidade (Nietzsche, Wittgenstein, Lóxica…) en libros e revistas filosóficas.
-Colaborador en libros e revistas culturales (Festa da palabra, Encontros coa tradición. Conversas no Ribeiro, Tres Campus, Verbas aos mozos galegos, de Álvaro das Casas -en edición facsímile-, O Manifesto UCRA, de Álvaro das Casas –edición facsímile-, etc).
-Prologuista de varios libros (Nomes do Ribeiro -de Frutos Fernández-, Os nomes beiramariños –de Gerardo Sacau–, Mar adiante, as Xeiras dos Ultreias, etc).
-Coordinador do libro Homenaxe a Neira Vilas e a Balbino, o neno labrego.
