Por Felipe-Senén
As advocacións parroquiais a santos e a santas dannos datos que responden a súa orixe, aos cultos pagáns cristianizados, sinales do poder de mosteiros, padroeiros de gremios de traballo… e arredor deles as súas tradicións. Certo que ese afán misioneiro de impoñer o nome do Santo a parroquias tamén rematou con moitos topónimos orixinarios, o caso de San Facundo de Cea, pra vir algún a tacharlle no cartel a súa categoría de Santo.
Devocións a santos e santas que tentan ser exemplo de vidas cristiáns pra enriquecer os novenarios dos que Galiza é célebre. Literatura popular sacada dos “Flos Sanctorum”, como o tan cotizado do Padre Pedro Ribadeneyra que non faltaba nas reitorais de máis avoengo e que mesmo inspirou as dotes fabuladores de creadores como Cunqueiro ou Casares.
Entre tantas devocións ao mes de Novembro déuselle o nome do Mes dos Santos, tamén dos Defuntos, como do San Martiño, respondendo á cristianización das celebracións pagáns da entrada no tempo escuro, lembrando aos mortos e santos perdidos na nómina celestial. O que se facía entre flores, castañas, cabazas e formas esféricas, acendendo lumaradas de Magostos. Agora recibindo a invasión colonizadora do consumo co nome anglosaxón de Halloween ou para ser máis celtistas do Samhain gaélico. Ao fin e ao cabo é un xeito de celebrar a semente.
San Martiño de Tours comparte con Santa María Nai o padroado da diocese de Ourense.As parroquias do Concello do Carballiño, que nace como tal no 1812, están dedicadas a santos e santas de devoción moi antiga, as que noutrora daban máis o nome aos bautizados que hoxe. Por exemplo a vila ten como padroeiro ao San Cibrao, santo de libro e sortilexios; a de Arcos compártena San Xoán e Santa Maria, o San Xoán tan en relación coas augas e a Santa María, igual que Mesego, pola dependencia do mosteiro de Santa María a Real de Oseira; Cabanelas tamén a San Xoán, Lobás a Santa Uxía, mártir; Longoseiros e Gomariz á mártir galega Santa Mariña de Augas Santas; Madarnás a San Tome; Mudelos e Partovia, como non, a Santiago e velaí ademais o lugar de Santián… a Piteira a San Miguel, anxo bo, axudante coa báscula no Xuízo Final ; Veiga a San Lorenzo; o Varón a San Fiz… E a parroquia de Sagra, con tanto poder nese Ribeiro que se se debuxa en socalcos cara o regueiro do Varón, terá como patrón, presidindo altar renacentista ao San Martiño de Tours…
Aquí represéntase sentado na súa cátedra, con báculo nunha man e coa outra bendicindo, os guantes orixinariamente puideron ser roxos, pero os cirios e o tempo puideron coas pinturas e ennegrecéronnos. A retranqueira devoción popular dirá que o San Martiño de Sagra ten as mans así por poñerse a remexer entre as castañas dos Magostos. Iso me contou don Francisco Lovelle, párroco e amigo destas terras e de Santa Baia de Banga, outra santa mártir e ben antiga devoción.
Sagra ten bo igrexario parroquial: adro co seu cemiterio, cruceiro, reitoral e Igrexa mostrando a súa construción o debate estilístico entre o Renacemento e o Barroco. Fachada sobre a que campa o anagrama xesuítico e o escudo dos Sarmiento, condes de Ribadavia, rivais cos frades de Oseira e a Encomenda de Beade na posesión, produción e comercialización dos bos viños desta bocarribeira, coas aldeas do Bouteiro, Fraga, Miomás, Penedo, Reguenga, Seara e as Adegas… lugar este ente sorprendente caos de penedas de formas monstruosas que ocultan o regueiro…covas que acochan restos de todas épocas, mesmo rodas de muíños que non entran polas súas cavidades e nos remiten a derrubes. Hoxe degradadas polo salvaxismo humano.
Cando os santos “Martiños”, se confunden nun só cada 11 de Novembro
Sobre as Fisterras célticas, países tantos días envoltos nun labirinto de señardosas brétemas, e negras sombras, dicían os románticos e os modernistas do Renacemento Celta que semella que por aquí aínda esperan polo guieiro que lles devolva o seu paraíso perdido: e velaí no imaxinario a saga de Gael e Breogán e a súa reconversión medieval en Rei Artur, desafiando encantamentos, para complementar o imaxinario con eses santos cabaleiros, os que se representan a cabalo dun inmaculado faco branco , Santiago a brandir espada e bandeira imperial, orixe de confrarías e pra facerse crueis matamouros, mataíndios… Namentres o cabaleiro San Xurxo representarase cravando a lanza nun dragón que representa o mal, no pecado… e o cabaleiro San Martiño repartindo as súa capa de centurión romano co pobre.
Tema de santos cabaleiros que será orixe das novelas de cabalerías, de andantes buscadores no labirinto da vida do ben e dos seus símbolos, entre eles o Graal, o Cáliz da Última Cea e de emblemáticas reliquias. Así foise desenvolvendo a palabra, a literatura, arte e a cultura.
No vello reino de Galiza os tres santos cabaleiros ocupan altares maiores e mesmo se pon o sartego do Apóstolo Santiago en Compostela, cidade á que se abre camiños por terra, mar e o ceo das galaxias e se fai del “Patrón de las Españas”. Pero antes, a quen se rendeu culto no reino suevo foi a Martiño Dumiense, Bracarense ou Panoniense, que viviu boa parte do herético século VI. Misioneiro que viña da Panonia húngara, terras danubiáns de tantos substratos célticos e dos mesmos suevos, coñecedor das doutrinas orientais e que asenta en Dume de Braga. Predicador dos feitos e dos milagres do seu paisano e homónimo, Martiño de Tours que no século IV foi cristianizador dos celtas galos, tempos coincidente no tempo coa viaxeira galega Exeria interesada en coñecer e describir os Santos Lugares e si acaso traer reliquias coas que alentar imperios cristiáns. O de Tours mesmo pedindo clemencia para o galego Prisciliano tido como mago herético.
Pero o máis papista será Martiño de Braga o que para avivar a súa misión entre os arrianos suevos e priscilianistas de tradición panteísta celta, traerá a Ourense algunha das reliquias do seu homónimo de Tours, mediante as cales di curar de lepra ao arriano Chiarrarico e ao seu fillo e erguer un templo que será orixe da se de Ourense… Vicente Risco ben cree que a estendida devoción a Martiño Tours acaba solapando a sona do seu homónimo de Dume, teimudo este en rematar cos cultos panteístas, animistas, parte das doutrinas de Prisciliano.
Pra abondar na historia dos Santos Martiños da Panonia, tan en relación con Galiza e co Pricilianismo, a modo de entrada, recomendo a bibliografía de Antonio García Masegosa “San Martiño de Tours na súa época “ (1996), como a do medievalista Anselmo López Carrera “Martiño de Dume e a Creación dun Reino” (1996).
Entre a neboeira do outono espállanse as faiscas e o cheiro a chamusco de Magostos e noutrora o do ritual da mata do porco, final da ceba do animaliño ao que mesmo se lle collía agarimo, festa, a pesar da crueldade da persecución e fatal final: coitelo en man, matanza, remexer o sangue, chamuscado, que incluía fogueiras de palla, lavado, colgado, despezado… queda entendido así aquilo de que “a cada porquiño lle chega o seu San Martiño” .
————————————————————————————————–
—————————————————————————————————
Traxectoria e obras de Felipe Senén
—————————————————————————————————
Outros artigos de Felipe Senén:
Felipe Senén: “O Tempo de Defuntos no pétreo barco do Cemiterio de Señorín “
Felipe Senén:”as decimonónicas fábricas de papel das terras do Arenteiro”
Felipe Senén: ” Algunhas lembranzas arredor da miña Eira de Flores “
Felipe Senén: ” O CARBALLIÑO, CAPITAL MUNDIAL DO PULPO”
Felipe Senén: “o pulpo, Aurora Baranda e o Carballiño, unha santa trindade galega”
Felipe Senén: “de monte de Mesego a cidade xardín e Parque do Carballiño”
Felipe Senén: Lalín, o Carballiño e o ir e vir do pintor “Laxeiro”
Felipe Senén: “Xoán Xacobe Fernández, o franciscano de Moire e mártir en Damasco”
Felipe Senén: “As Adegas, un idílico e misterioso lugar no ribeiriño do rio Varón”
Felipe Senén: “O profesor de debuxo, os carteis e as iniciativas de Felipe-Luis López”
Felipe Senén: ” O gran fotógrafo Alberto Martí e o Carballiño
Felipe Senén: “A Pena de Queiras entre os outeiros, “ou altares” que coroan o Carballiño “
Felipe Senén: “Veremundo Arias Teixeiro, de Cabanelas, persoeiro barroco nos anos da Ilustración”
Felipe Senén: “Flores, o barrio da parte de atrás do Concello”
Felipe Senén: “A saga familiar do arquitecto Gallego Jorreto e o Carballiño”
Felipe Senén: “Arredor das pontes sobre os ríos do Carballiño”
Felipe Senén: A fervenza artificial do Arenteiro nas Tres Penas
A Praza de Abastos: catedral do mercado gastronómico e que, de vello, honra ao Carballiño
Pregóns, aturuxos, voces, músicas ou asubíos do meu Carballiño
O bulir da feira do Carballiño arredor do sitio da súa orixe: a Praza Maior e a Igrexa Vella
O Campo da feira do meu Carballiño
A peregrinación a Compostela dos de “Nós”, con parada e fonda no Carballiño
Vicente Risco e a peregrinación como ascese. A viaxe a pé de Ourense a Compostela…polo Carballiño
Fariña Jamardo, algo máis que singular secretario do concello do Carballiño
O Carballiño nos horizontes da Trasalba de Otero Pedrayo
O Río Arenteiro, vea de auga, de economía, de historia e cultura
Francisco Luís Bernárdez, o poeta masidao que levaba prendido o panteísmo galego
O Castro de San Cibrao das Las enxergando as bocarribeiras e os ribeiros
Chamoso Lamas e os vellos e grandes muíños de Moldes
O Románico, documento da misión humanista no territorio do Carballiño
Banga dos pazos e a súa Igrexa de Santa Baia: antoloxía cultural dos Ribeiros
Inspiradores ires e vires de Marineda á Vilamorta no Ribeiro dos Quiroga
Os arrieiros do Carballiño…e un curioso documento
Un paseo a través da arte do imperial Mosteiro de Oseira
O mosteiro de Oseira… lección de historia e arte
Manuel Chamoso Lamas e a xestión do Patrimonio Cultural
Cando a orixinalidade radica nas orixes: arredor da feira do Carballiño
Outros apuntamentos para a historia do cine no Carballiño
A Residencia do Carballiño: os promotores, o arquitecto, os residentes…
O monumento aos irmans Prieto do Carballiño e o seu escultor Larrauri
Arqueoloxía do Megalitismo nas Terras do Carballiño: as mámoas, medorras, medelas…
As pantasmas do histórico “Gran Balneario do Carballiño”
Arredor do paleolítico nas terras do Carballiño, as pescudas…
O mes de maio no Carballiño…. “aqueles días azuis e este sol da infancia”
Ramón Bernárdez González, un carballiñés na “Cova Céltica” e fundador da Academia Galega
A Igrexa Vella do Carballiño coa súa gabanciosa torre
O desaparecido chalé “Col” e a lembranza da emigración carballiñesa a Cuba
O biscoito “meimón” do Carballiño e a súa receita recollida pola Pardo Bazán
Aquelas Semanas Santas carballiñesas, de ramos, carracas, caladiños e Pascua Florida
Arqueoloxía pendente: a das grandes minas auríferas de Loureiro, no Irixo
Unha abraiante xoia da arqueoloxía: a arrecada de ouro do Irixo
As tradicións do Entroido do Carballiño
A Casa Consistorial do Carballiño, prototipo de inquedanzas decimonónicas
A novas revisións máis “ CASTROS” nas terras do Carballiño
O Catálogo dos Castros do Carballiño do 1930… e máis que hai
Lembranzas do Nadal de noutrora no Carballiño
Os esquecidos cantos de Nadal, Aninovo e Reis do meu Carballiño
O reloxo da Consistorial do Carballiño e o seu xenial autor
A Veracruz do Carballiño: lección de pedras, arte dos canteiros e da historia da arquitectura
Pepe Prada, un premio á creatividade, á constancia e á dignidade na cultura
A devoción aos santos Martiños, celebrados con Magostos en Galiza
Mes de santos, defuntos e magostos no Carballiño de noutronte
A Fonte de Flores, abrindo ao Carballiño
Un exemplo de destrución cultural : a Igrexa de San Paio de Loeda, Piñor de Cea
A parroquia de Loureiro, no Irixo, e o arquitecto neoclásico Loys Monteagudo
Lembranzas de pintura mural no Carballiño
Machados de “tope” da Idade do Bronce atopados no Monte de Mesego
A imaxe do San Cibrao do Carballiño e o seu escultor, Aldrey
As augas e as fontes do Carballiño
Vestixios de habitat e sepulturas da Primeira Idade dos Metais no Parque do Carballiño
Noticia sobre restos romanos no patio traseiro do Grupo Escolar do Carballiño
O pintor de Marín Manuel Torres no Carballiño
E así naceu “o Cantigueiro de Orcellón” de Manuel María e algo máis…
Manuel María, o Carballiño, as bocarribeiras e os ribeiros
A madeira nas máis antigas construcións do Carballiño
Pasado e tristeiro presente da Estación de Ferrocarril do Carballiño
O sitio arqueolóxico da Pena dos Namorados
O Castro de Cameixa referente na arqueoloxía galega
Terra, Auga, Aire e Lume no San Xoán de antes